0
0
Recensie
Ik heb een haat-liefdeverhouding met de winter. Het seizoen is mij vaak veel te koud, maar als het goed zijn best doet, staat het garant voor mooie plaatjes. En daar houd ik dan wél weer van. ‘Winterschilder’ Hendrick Avercamp is om die reden een van mijn favoriete kunstenaars.
Door: Evert-Jan Pol
Het Teylers Museum toont in zijn prentenkabinet momenteel drie karakteristieke tekeningen van Avercamp. De levendige voorstellingen staan bol van zeventiende-eeuwse winterpret. De kleine presentatie waarvan ze deel uitmaken, vormt een prelude van de tentoonstelling Echte Winters, met schilderijen van navolgers van Avercamp en andere kunstenaars die wel raad wisten met de winter.
De winter van 2015-2016 stelt zich vooralsnog bescheiden op, afgezien van een serieuze poging in het noorden van het land. Wie dichtbij huis winterse taferelen wil zien, is daarom afhankelijk van afbeeldingen. En daar is grote vraag naar, getuige de bezoekersaantallen afgelopen zaterdag. Het was dringen geblazen voor de veelal prachtige negentiende-eeuwse winters op doek.
Dankzij onder anderen Avercamp ontwikkelde het winterlandschap zich in de Gouden Eeuw tot een zelfstandig genre. In de zeventiende eeuw zakte de populariteit in, maar een eeuw later was de waardering voor dit type schilderijen weer helemaal terug. Tijdens de eerste bloeiperiode was Avercamp een echte specialist en twee eeuwen later toonden Andreas Schelfhout (1787-1870) en Louis Apol (1850-1936) zich ware meesters.
Apol was zó gefascineerd door de winter dat hij in 1880 meeging met een wetenschappelijke expeditie naar Nova Zembla. Niet vreemd daarom dat de kou bijna tastbaar is op zijn schilderijen. Zoals zijn heerlijk verstilde Winterlandschap met kraaien en oranje avondzon. Schelfhout schilderde zijn Winterlandschap met twee molens ook ’s avonds en zag een vergelijkbare oranje gloed. Het stuk is een van de mooiste werken in de expositiezalen.
Het schilderij bewijst dat Schelfhout een van de beste schilders van wintergezichten in de negentiende eeuw was. Het ijs dat de eenzame schaatser draagt, lijkt levensecht, compleet met schaatssporen en andere beschadigingen. De compositie van Jan Jacob Spohlers Winterlandschap lijkt er sterk op. Ook hier staan twee molens links in het beeld en neemt het ijs de rest van het doek in beslag.
Spohler (1811-1866) was een navolger van Schelfhout, maar geen leerling, zoals Johan Barthold Jongkind (1819-1891) wel was. Diens Wintergezicht met schaatsers behoort ook tot de topstukken van Echte Winters. In zijn vroegere werk is de invloed van zijn leermeester nog duidelijk zichtbaar, maar dit doek heeft impressionistische trekjes. Een bijzonder werk wat mij betreft, want een van de weinige wintergezichten in die stijl die ik ken.
Dit doek komt qua onderwerp in de buurt van Avercamps schilderijen, waarop ijspret veelal centraal staat. Op veel negentiende-eeuwse wintergezichten speelt het landschap juist de hoofdrol. Zoals op Barend Cornelis Koekkoeks Winterlandschap. Er zijn enkele mensen te zien, maar het gaat hier om de schoonheid van de natuur.
De vertegenwoordigde kunstenaars laten het Nederland van 1850-1900 in al zijn winterse pracht zien. Zij schilderden witte boslandschappen, akkers na een sneeuwbui en winterse stadstaferelen. Op een manier die zelfs mij bijna doet verlangen naar een echte winter.
Echte winters, t/m 6 maart in Teylers Museum, Haarlem. Gelijktijdig vinden de exposities Onder nul (in het boekenkabinet) en Echte Winters voorspel (t/m 13 maart in het prentenkabinet) plaats.
Waardering: @@@@@@@@@@
