0
0
Recensie
“Ik rotzooi maar wat an.” Die, niet per se serieus bedoelde uitspraak uit de jaren 50 bleef Karel Appel de rest van zijn leven achtervolgen. En achtervolgt hem nog steeds. Een grote overzichtstentoonstelling in Gemeentemuseum Den Haag laat zien dat een flinke korrel zout op zijn plaats is.
Tekst en foto’s: Evert-Jan Pol
Velen zien Karel Appel (1921-2006) als een woesteling, die de verf letterlijk op het doek smeet, zonder daarbij na te denken. De expositie schaaft dat beeld grondig bij. En toont een kunstenaar die wel degelijk iets voor ogen had voordat hij aan een werk begon. Hij borduurde bijvoorbeeld voort op eerdere stukken.
In 1952 maakte hij een gouache van de Negerkoning, een figuur met bolle buik, die verdacht veel weg heeft van Boeddha. Tien jaar later keerde de man terug op een schilderij, nu onder de naam Winged Man. In het Gemeentemuseum hangen beide werken naast elkaar, zodat de overeenkomsten extra goed opvallen.
Er zit een decennium tussen de voorstelling op papier en het latere schilderij, dus het is de vraag of de tekening een voorstudie was. Een titelloos landschapje met huis uit 1997 is dat vermoedelijk wel degelijk. Het schilderij Japanese Landscape no. 1 (Sag zum Abschied leise Servus) uit hetzelfde jaar is qua compositie en kleurgebruik namelijk vrijwel identiek. Deze voorbeelden geven aan dat Appel niet altijd zo impulsief werkte als menigeen denkt.
Tijdens een item over de expositie in het televisieprogramma De Wereld Draait Door kwamen op Twitter de onvermijdelijke beweringen als ‘Dat kan mijn kind ook’ voorbij. Een welgemeend advies: als dat echt zo is, stuur hem of haar dan zo snel mogelijk naar de kunstacademie, want het heeft vermoedelijk talent.
Een belangrijke reden voor het verwrongen beeld van Karel Appel is dat veel mensen hem eigenlijk helemaal niet zo goed kennen. Velen associëren hem vooral met Cobra, maar weten verder heel weinig over zijn carrière. Die strekte zich uit over zes decennia, terwijl de Cobrabeweging slechts drie jaar bestond.
Ja, hij maakte ogenschijnlijk eenvoudige ‘kindertekeningen’ en volledig abstracte schilderijen waar de klodders verf duimendik op ligt. Maar eveneens waagde hij zich aan klassieke schilderkunstige genres als het naakt en het portret.
Hij schilderde onder anderen zijn moeder en twee oud-directeuren van het Stedelijk Museum: Willem Sandberg en Rudi Fuchs. Het portret van die laatste voorzag hij van werkende Tl-buizen. Het is op zijn plek in het Gemeentemuseum, want ooit zwaaide Fuchs ook daar de scepter.
Zoals wel meer kunstenaars had ook Appel een muze, die hij vaker portretteerde. Die van hem was mannequin Machteld – momenteel zelf onderwerp van een tentoonstelling in Museum de Fundatie. Een portret van haar hangt in een van de kabinetten achter de hoofdzalen. Een terechte intieme plek gezien haar relatie met de schilder. Ze was zijn echtgenote tot haar vroege dood in 1970. Ze werd slechts 35. Ondanks de expressieve kleurvlakken is het een liefdevol en zelfs teder portret, maar dan wel op zijn Appels. Het is abstract en figuratief tegelijk.
Machteld is ook een van de drie naakten uit de Nude Series die gezusterlijk aan een lange wand schitteren. Zoals ze naast elkaar hangen zijn ze onbetwiste blikvangers. Met hun opvallende kleuren, die niet direct aan Appel doen denken. Atypisch lijken ze wel, maar als de expositie iets leert, is het wel dat Appel niet in een hokje te stoppen is.
(Verhaal gaat verder onder de foto’s)
Wie hem eindelijk denkt te kennen, heeft zijn beelden nog niet gezien, die ook weer aantonen dat Appel een veelzijdig kunstenaar was. Sommige sculpturen lijken driedimensionale uitvoeringen van zijn schilderijen (zoals L’homme de la terre), andere ogen meer klassiek. Het museum toont drie ‘rustige’ bronzen, die sterk afsteken tegen de vaak woeste schilderijen in explosieve kleuren. Met name het vroege beeld Olifantenkop, uit 1948, is opvallend strak. En dan is er nog die knotsgekke kermisattractie, met de even krankzinnige titel De ongewenste dynamische sprong in de geluidloze ruimte van het paard.
Het complete overzicht, met 67 schilderijen, 12 beelden en meer dan 60 tekeningen, markeert het tiende sterfjaar van Karel Appel. Een goed moment voor een retrospectief van deze kunstenaar, die misschien maar wat ‘an rotzooide’, maar gelijktijdig heel goed wist wat hij deed.
Karel Appel – Een retrospectief, t/m 16 mei in Gemeentemuseum Den Haag
Waardering: @@@@@@@@@@
