0
0
Recensie
Een man met bolhoed en een rijkelijk versierde wandelstok loopt door de zalen van Rijksmuseum Twenthe. Hij is een van de bezoekers op de openingsdag van de tentoonstelling Gainsborough in his own words en past perfect in de setting. De sfeer- en smaakvolle expositie is namelijk meer dan een overzicht van Thomas Gainsboroughs werk; ze geeft ook een mooi beeld van achttiende-eeuws Engeland.
Door: Evert-Jan Pol
Thomas Gainsborough (1727-1788) leefde in wat de Gouden Eeuw van Engeland heet, de tijd van de industriële revolutie. Veel ontwikkelingen op het gebied van wetenschap en technologie vinden hun oorsprong in die periode en in het Britse koninkrijk. Vanwege de industrialisatie transformeerden dorpen in grote industriesteden. De veranderingen hadden directe gevolgen voor Gainsborough. Ook voor de kunsten braken namelijk gouden tijden aan. Vandaar dat Rijksmuseum Twenthe stilstaat bij dit hoofdstuk uit de Britse geschiedenis.
In vier van de zes zalen toont het naast kunst ook historische objecten. Indrukwekkend is de reusachtige stoompomp van Jan Paauw, uit de collectie van Museum Boerhaave. De pomp was een uitvinding van Thomas Newcomen en werd later verbeterd door James Watt. De machine luidde de industriële revolutie in. En past dus perfect binnen het boeiende verhaal dat het museum wil vertellen.
Een verhaal ook over steeds rijker wordende mensen, die zich graag lieten portretteren, waardoor het Gainsborough voor de wind ging. De samenstellers illustreren dit heel fraai in de tweede zaal, met vier zeer goed geklede paspoppen, omringd door portretten die de kunstenaar maakte. Ook staan er enkele antieke muziekinstrumenten. Mooi detail is de harp, tegenover een portret van een dame die een sterk gelijkend exemplaar bespeelt.
Gainsborough was een veelgevraagd portrettist, maar wel tegen wil en dank. Het liefst stapte hij uit de cursed face business (vervloekte gezichtenbedrijf), blijkt uit zijn brieven. “Ik heb het gehad met portretten en zou maar al te graag met mijn viola da gamba de wijk nemen naar een of ander lieftallig dorpje om rustig en op mijn gemak landschappen te schilderen en van het staartje van mijn leven te genieten.”
De schilder groeide op in het heuvelachtige Suffolk, met weidse uitzichten en dichte bossen. De omgeving wakkerde bij hem een enorme liefde voor de natuur aan. Hij trok er graag opuit en schilderde wat hij zag. Zijn vroege werk doet denken aan de landschappen van zeventiende-eeuwse Hollandse meesters. Aan het eind van zijn leven noemde hij ze liefdevol “my first imitations of little Dutch landskips” (mijn eerste imitaties van kleine Nederlandse landschappen).
Een goed voorbeeld is de Gainsborough uit de eigen collectie van Rijksmuseum Twenthe. Het museum kocht Boomachtig landschap met een rustende herder bij een zonnig pad en schapen in 2011 na een geslaagde crowdfundingsactie. Het is in het echt een stuk kleiner dan verwacht, maar niet minder mooi. Het museum is er duidelijk trots op, getuige de speciale manier van presenteren. Het hangt in het midden van een grote grijs bord en springt er zo extra uit.
Het achttiende-eeuwse publiek verlangde echter portretten en omdat hij natuurlijk wel genoeg geld wilde verdienen, moest Gainsborough toch die vermaledijde face business in. En zijn aversie daartegen weerhield hem er niet van fantastische portretten te schilderen. Schitterend en aandoenlijk is het portret dat hij in 1758 maakte van zijn dochters Mary en Margaret, zijn ‘dear girls’. De meisjes waren toen ongeveer tien en zes jaar oud.
Het is een opvallende compositie. Mary plukt met haar linkerhand aan het haar van haar zusje. Het werk lijkt daardoor een spontane snapshot. De pose maakt dat het doek sterk vertedert. Maar er is iets vreemds mee. In het midden loopt een soort breuklijn, alsof er twee delen aan elkaar zijn geplakt. En dat is ook zo. Om onbegrijpelijke redenen is het schilderij ooit in tweeën gehakt. Een helft ging naar acteur W.C. Macready en het andere naar John Forster, de latere biograaf van Charles Dickens. In de negentiende eeuw kwamen de zusjes gelukkig weer samen.
Misschien was het wel dit stuk dat schilder John Constable zag toen hij het volgende over Gainsboroughs werk zei: “Troostrijk, teder en ontroerend. Als we ze bekijken, schieten de tranen ons in de ogen zonder te weten waarom.” Vooral dit schilderij toont aan dat Gainsborough een meesterlijk portrettist was, ook al schilderde hij vele malen liever de natuur.
Het heerlijke lieve portret, dat zeer terecht het campagnebeeld is, vertelt ons iets over de schilder: dat het een familieman was die zielsveel van zijn dochters hield. Ook andere objecten geven inzicht in Gainsborough. We lezen in brieven hoe hij dacht over zijn vak, maar ook hoe zijn muzieklessen vorderden. We leren de man kennen als schilder én als mens.
Gainsborough in his own words, t/m 24 juli in Rijksmuseum Twenthe, Enschede
Waardering: @@@@@@@@@@
