0
0
Recensie
“Oooooh”! Een groep schoolkinderen is hoorbaar onder de indruk als ze Mengele-Totentanz zien. En dan beweegt hij nog niet eens. Het zaalvullende mechanische werk van Jean Tinguely is het absolute hoogtepunt van de tentoonstelling die het Stedelijk Museum aan deze Zwitserse kunstenaar wijdt.
Tekst, foto’s en video’s: Evert-Jan Pol
De indrukwekkende meervoudige installatie is het sluitstuk van de expositie, waarmee deze op haar hoogtepunt eindigt. Om de zoveel minuten – nadat een bezoeker de rode knop heeft ingedrukt – treden alle machines gelijktijdig in werking, hoge schelle geluiden makend. Op zich al een fascinerend schouwspel en de duisternis die de apparaten omhult, versterkt het effect alleen maar.
Tinguely maakte het werk in 1986 naar aanleiding van een verwoestende brand in een boerderij nabij zijn woning in het Zwitserse Neyruz. Hij bouwde het op uit overblijfselen: verkoolde balken; landbouwmachines (van de firma Mengele) en dierenskeletten. Gezien de naam kan de installatie natuurlijk niet anders dan ook verwijzen naar de concentratiekampen van de nazi’s. De dansende en potentieel dodelijk figuren, met hun kettingzaag en andere scherpe voorwerpen, zijn angstaanjagend. Maar hoe huiveringwekkend ook, ze zorgen voor een schitterend schaduwspel op de muren.
(Tekst gaat verder onder de foto’s)
Onder: Jean Tinguely, Gismo, 1960, Stedelijk Museum, Amsterdam.
Enkele zalen verderop levert ook de installatie Gismo een adembenemend schaduwbeeld af. Het grote gevaarte bestaat uit onder meer een soldatenhelm en verschillende fietswielen. Het is een van de werken die het museum toont uit de eigen collectie. Tinguely had een goede relatie met het Stedelijk, waar hij twee exposities samenstelde: Bewogen Beweging en Dylaby, in respectievelijk 1961 en 1962.
Beide tentoonstellingen komen aan bod in deze nieuwe presentatie, het grootste overzicht van de kunstenaar ooit in Nederland. Voor Dylaby veranderde Tinguely samen met door hem geselecteerde kunstenaars de westvleugel van het Stedelijk in een interactieve installatie. Waarin het publiek kon schieten op met verf gevulde ballonnetjes, de twist dansen naast een opblaaszwembad en zich een weg banen door een zaal vol ballonnen. In een audiofragment vraagt een vrouwelijke bezoeker zich af of dit wel kunst is.
(Tekst gaat verder onder de video’s)
Tinguely (1925-1991) vond van wel. Hij verzette zich als geen ander tegen de conventionele statische kunst. In zijn wereld bewoog (bijna) alles. Mengele-Totentanz en Gismo zijn dan ook exemplarisch voor zijn oeuvre. Machinespektakel is niet voor niets de titel van het retrospectief. Het bestaat uit 166 werken, waarvan 62 machines. Maar liefst 46 daarvan bewegen, iets wat volgens het museum “behoorlijk uniek” is.
De meeste deden het namelijk al jaren niet meer. In de aanloop naar de tentoonstelling wist een team van het museum er gelukkig weer veel aan de praat te krijgen. Zodat de tentoonstelling haar naam eer aan doet: ze is één groot levendig spektakel, met soms oorverdovende geluiden. Wie voor zijn rust een museum bezoekt, kan beter een andere keer terugkomen. Maar wie wel van een beetje rumoer houdt, vermaakt zich hier waarschijnlijk opperbest.
Jean Tinguely – Machinespektakel, t/m 5 maart 2017 in het Stedelijk Museum, Amsterdam
Waardering: @@@@@@@@@@
