0
0
Recensie
De Maatschappij voor Reizende Kunstexposities, zo heet de organisatie waarin een groep Russische kunstenaars zich in 1870 in verenigt. Ze reizen door Rusland en laten de bevolking zien dat er ook nog andere kunst is dan de iconen die ze kent. Hun onderwerpen zijn de gewone mens en het alledaagse leven.
Tekst en foto’s: Evert-Jan Pol
De aangesloten kunstenaars streven gezamenlijk naar onafhankelijkheid van de staat. Ze willen niet dat die hen oplegt wat ze moeten schilderen. Ook bepalen ze liever zelf waar ze hun werk tentoonstellen. De kunstenaars zijn de eersten die niet alleen in Sint-Petersburg en Moskou exposeren, maar reizende tentoonstellingen door heel Rusland organiseren. Al snel krijgen ze daardoor de bijnaam Peredvizhniki, die zwervers of rondtrekkers betekent.
Een van hen was Ilya Repin, volgens kunsthistoricus Henk van Os de ‘Rembrandt van Rusland’. Zijn Wolgaslepers is een van de ruim zeventig schilderijen die het Drents Museum toont in een schitterende expositie over de baanbrekende Peredvizhniki.
Hij schilderde een groep mannen die een schip langs de Wolga voortslepen. De vermoeidheid is duidelijk af te lezen van hun doorleefde gezichten. Met het doek wilde hij een eerbetoon brengen aan deze en andere Wolgaslepers, ‘gewone’ Russen die hard werken voor hun geld. Het stuk is het beroemdste Russische schilderij uit de negentiende eeuw. Iedere Rus schijnt het te kennen dankzij de vele reproducties die in veel openbare gebouwen hangen. Er is daardoor wat voor te zeggen dat Van Os het de ‘Nachtwacht’ van Rusland noemt.
De in overzichtelijke thema’s ingedeelde tentoonstelling bevat veel meer inkijkjes in het alledaagse Russische leven in de laatste drie decennia van de negentiende eeuw. Soms zorgeloos, maar meer dan eens ook vol met harde realiteit. Een van de mooiste schilderijen laat arme vrouwen en kinderen zien die bij een oude mijn de laatste restjes steenkoolgruis verzamelen. Nikolay Kasaktin schilderde het in een haast documentaire stijl. Waardoor de rauwe werkelijkheid stevig binnenkomt.
Ook voorstellingen van een dorpsbrand, bedelaarskinderen en het afscheid van een soldaat die naar het front vertrekt, zijn voorbeelden van hoe de Peredvizhniki het echte leven verbeeldden. De werken vormen een groot contrast met de schilderijen die het Drents Museum vier jaar geleden toonde in de tentoonstelling De Sovjet Mythe, over idealiserende kunst in het Sovjettijdperk. Of de machthebbers dit soort realistisch werk had weten te waarden is zeer de vraag.
Nee, dan zou Wat een vrijheid van Repin hen vermoedelijk veel meer hebben bevallen. “Ik heb een jong koppel geschilderd, wandelend langs de kust van de Finse Golf”, schreef de kunstenaar daarover. “Het is de tijd waarin de zee begint te bevriezen, wanneer de wind het water over de kust blaast en het verse ijs gebroken wordt.”
De dynamische voorstelling is een lofzang op de Russische natuur en het leven. De boodschap komt over: de levendige scène maakt direct vrolijk. De man en vrouw hebben het duidelijk naar hun zin en dat gevoel brengen ze met gemak over op de toeschouwer.
Peredvizhniki is een fijne mengeling van werk met een serieuze ondertoon en luchtigere schilderijen. We zien een ontroostbare vrouw die rouwt om haar overleden zoon. En even verderop kijkt een mooie jonge studente ons met een prachtige, ietwat verlegen glimlach aan.
De expositie wisselt verder rustieke landschappen, zoals een wonderschoon zicht op de Wolga bij zonsopkomst, af met drukke voorstellingen vol energieke mensen. Een volksfeest met verschillende festiviteiten van Konstatin Makovsky is een heerlijk ‘zoekplaatje’. Voor taalliefhebbers zit er ook nog een leuke verrassing in: kassa blijkt in het Russisch kacca (met vrijwel dezelfde uitspraak als in het Nederlands).
(Tekst gaat verder onder de foto’s)
Opnieuw is het Drents Museum erin geslaagd een tentoonstelling van formaat neer te zetten. Het oogst bewondering dat de relatief kleine instelling het land keer op keer op grote publiekstrekkers weet te trakteren. Een goed netwerk helpt het museum daarbij. Ditmaal werkte het samen met het Staats Russisch Museum in Sint-Petersburg dat alle schilderijen leverde.
Dat het museum meestal geen platgebaande wegen betreedt, draagt ook bij aan het succes. Het liet het grote publiek eerder al kennismaken met ‘verborgen’ kunst uit Noord-Korea en de schilderijen van de Schotse Glasgow Boys. Nooit eerder had een museum buiten het Verenigd Koninkrijk uitgebreid aandacht besteed aan laatstgenoemde kunstenaars.
En de kunst van de Peredvizhniki was voor veel Nederlanders tot voor kort eveneens onbekend. Ilya Repin zal een enkeling al wel hebben gekend – mede door een zeer succesvolle tentoonstelling in het Groninger Museum in 2002 – maar veel van zijn collega-zwervers waren een stuk anoniemer. Dankzij het indrukwekkende overzicht in Assen kennen we nu ook hun namen. Heel fijn voor ons en ook voor de Peredvizhniki zelf: ze wilden immers niet alleen in Sint-Petersburg hangen, maar ook daarbuiten.
Peredvizhniki – Russisch Realisme rond Repin 1870-1900, t/m 2 april 2017 in het Drents Museum, Assen
Waardering: @@@@@@@@@@
