0
0
Nieuws
De vier zintuigen van Rembrandt liggen gebroederlijk naast elkaar, als sieraden in een juwelenkistje. Vier fluwelen bedjes zijn bezet, het vijfde vertoont alleen een afdruk. Die plek is bestemd voor het vijfde zintuig, dat misschien ooit nog eens boven water komt.
Door: Evert-Jan Pol
“Hoop doet leven”, zegt Leonore van Sloten, conservator van Museum Het Rembrandthuis, waar de vier kleine schilderijen vanaf vandaag tijdelijk samen te zien zijn. “Van De reuk dachten we ook niet dat het ooit gevonden zou worden.”
Maar dat gebeurde wel. Vorig jaar dook De flauwgevallen patiënt (De reuk) in Amerika op op een veiling, waar zakenman Tom Kaplan het kocht. In zijn verzameling The Leiden Collection bevonden zich toen al twee andere zintuigen uit de serie: De drie musici (Gehoor) en De operatie (Gevoel). Museum De Lakenhal in Leiden is eigenaar van De brillenverkoper (Zicht).
De drie zintuigen uit The Leiden Collection maken momenteel een kleine tournee langs enkele musea. Die begon in The J. Paul Getty Museum in Los Angeles. Tweede halte was het Ashmolean Museum in Oxford, waar de drie gezelschap kregen van het zintuig uit De Lakenhal. Het Rembrandthuis is het tweede en laatste museum waar de vier schilderijen samenkomen. Na de presentatie in het Rembrandthuis reizen de drie werkjes van Kaplan door naar het Louvre in Parijs. Het stuk uit De Lakenhal blijft achter in Nederland.
De vorige eigenaar van De flauwgevallen patiënt wist overduidelijk niet wat hij in huis had. In de catalogus van de veiling bij een klein Amerikaans veilinghuis stond het schilderij namelijk vermeld als een continentaal achttiende-eeuws werk, vertelt Dominique Surh, conservator van The Leiden Collection. De geschatte waarde was 500 dollar. Bieders wisten echter wel beter. “Nee, we hebben het inderdaad niet voor 500 dollar kunnen kopen”, lacht Surh.
De vier zintuigen zijn de vroegst bekende schilderijen van Rembrandt. Hij was nog maar achttien toen hij ze rond 1624 schilderde. Hoe jong hij ook was, hij liet al duidelijk zien eigenzinnig te zijn. De flauwgevallen patiënt is een heel andere interpretatie van het zintuig reuk dan mensen in die tijd gewend waren. Andere kunstenaars beeldden het uit met bloemen, maar zo niet Rembrandt. Hij toont een chirurgijn die een flauwgevallen patiënt probeert bij te brengen door hem te laten ruiken aan vlugzout.
Ook de verbeelding van het gevoel pakte hij anders aan dan collega’s. Veelal kozen kunstenaars voor het thema sensualiteit, maar Rembrandt ging voor pijn. Hij schilderde een kwakzalver die een ‘kei’ wegsnijdt bij een man.
Het is dus gissen hoe Rembrandt het zintuig smaak aan het paneel toevertrouwde. Als hij dat al heeft gedaan, maar de kans is vrij groot. Dominique Surh sluit niet uit dat we dat binnen enkele jaren zullen weten. De publiciteit rondom de vier al bekende zintuigen kan de vondst dichterbij brengen, denkt ze. Wordt wellicht vervolgd…
Rembrandts eerste schilderijen. De vier zintuigen, t/m 12 februari 2017 in Museum Het Rembrandthuis, Amsterdam
