0
0
Recensie
Het portret is misschien wel een van de interessantste genres binnen de kunsten. In de meeste gevallen is of was de geportretteerde een echt persoon. Wat de nodige vragen kan oproepen. Wie is hij of zij en wat is zijn of haar verhaal? In Museum de Fundatie kunnen bezoekers momenteel de gedachtes laten gaan over honderd verschillende portretten.
Tekst en foto’s: Evert-Jan Pol
Misschien wel zoals de Britse schoolkinderen doen in de video I see a woman crying van Rineke Dijkstra. Ze liet de scholieren daarin kijken naar De wenende vrouw, het portret dat Picasso in 1937 maakte van zijn minnares Dora Maar. Samen komen ze tot de conclusie dat de vrouw verdrietig en eenzaam is. Het schilderij zelf zien we niet; de film is een portret van mensen die een portret bezichtigen.
Kunstcriticus Hans den Hartog Jager stelde de tentoonstelling samen en hij maakte het zichzelf daarbij niet makkelijk. Hij selecteerde honderd portretten uit de afgelopen honderd jaar, en dan uit elk jaar één. Slechts één.
Alle kunstenaars samen maken jaarlijks vermoedelijk vele duizenden portretten, dus probeer er daar maar steeds niet meer dan één exemplaar uit te kiezen. Iedereen zou weer een andere selectie maken, maar die van Den Hartog Jager is zeker interessant en absoluut ook gevarieerd.
Uitgangspunt is het idee dat een eeuw geleden het artistieke mensbeeld radicaal veranderde. Fotografie kreeg een grotere rol en belangrijker nog, de abstractie bereikte zijn grote doorbraak. De expositie begint daarom met een goudkleurig ei van beeldhouwer Constantin Brancusi dat geen moment herkenbaar is als portret, maar het in de visie van de maker wel degelijk is.
(Tekst gaat verder onder de foto’s)
Het ei is een opmerkelijk begin van een aan het portret gewijde tentoonstelling, maar sinds de start van Twitter ook weer niet heel vreemd. Als gebruikers van dit sociale netwerk geen profielfoto instellen, krijgen ze immers automatisch een ei als ‘portret’. Brancusi was in 1920 zijn tijd dus nogal ver vooruit.
Na het ei vervolgt de tentoonstelling haar weg langs een redelijk chronologische route. Die begint bij het zelfportret van Oskar Kokoschka uit 1917 en eindigt met een trommelaar van Neo Rauch uit het afgelopen jaar. Museum de Fundatie kocht dat doek, Gewitterfront, recent aan.
Het is geen klassiek portret, waarop het model de toeschouwer aankijkt. En zo zijn er in de expositie meer voorbeelden die afwijken van het beeld dat veel mensen bij een portret hebben. Zoals twee spiegels op onderbeenhoogte (van kunstenaarsgroep Art & Language) en een wel heel abstracte benadering van Nicolas De Staël. En het portret dat Antonio Saura in 1959 maakte van Brigitte Bardot – ooit volgens velen de mooiste vrouw ter wereld – hing vermoedelijk nooit in haar huis. Het doek toont een onooglijke heks. Het mag duidelijk zijn: Saura was geen groot fan.
Nee, dan was Kiki de Montparnasse vast een stuk meer in haar nopjes met de beroemde foto die Man-Ray van haar schoot. Het serene zwart-witportret Noire et blanche blinkt uit in schoonheid. Heel fraai ook is Isaac Israëls’ Vrouw en profil voor Zonnebloemen van Van Gogh. Het schilderij op de achtergrond was een echte Van Gogh. Israëls had het in bruikleen gekregen van Jo Bonger, de weduwe van Vincents broer Theo.
Je zou het schilderij daardoor kunnen zien als een dubbelportret, waarop Vincent van Gogh de vorm heeft van een van zijn beroemde creaties. Maar dat is mijn interpretatie. En zo kan iedere bezoeker eigen ideeën vormen over de portretten. Die samen een boeiend en soms verrassend overzicht vormen van honderd jaar portretkunst.
Zie de mens – 100 jaar, 100 gezichten, t/m 15 januari 2017 in Museum de Fundatie, Zwolle
Waardering: @@@@@@@@@@
