0
0
Recensie
“Als de tuindeur zich achter je sluit, heb je het gevoel dat je in een sprookjesland bent beland.” Dat schreef een Britse journaliste in 1897 na een bezoek aan de atelierwoning van Lawrence Alma-Tadema. Ze vond het huis “eerder een betoverd paleis dan een Londense woning”.
Door: Evert-Jan Pol
Van heinde en verre togen journalisten naar Londen voor een reportage over Alma-Tadema’s opzienbarende woning. Zijn huis was als zijn schilderijen: vol pracht en praal uit de oudheid. Al koos hij voornamelijk voor hoogstaande replica’s van Romeinse objecten. Ze dienden niet alleen als versiering, maar ook als ‘modellen’ voor zijn kunstwerken.
De tentoonstelling die het Fries Museum aan de van oorsprong Friese kunstenaar wijdt, geniet ook veel populariteit. Veel Friezen en andere Nederlanders zijn benieuwd naar de kunstwerken van hun landgenoot, die naam maakte in Engeland. Koningin Victoria ridderde de tot Engelsman genaturaliseerde schilder in 1899, waarna hij zich Sir mocht noemen. Na zijn dood in 1912 liep Londen uit voor zijn uitvaart in de St. Paul’s Cathedral.
Niet gek voor deze in 1836 als Lourens Alma Tadema geboren notariszoon uit het kleine Friese dorpje Dronrijp. Al wist hij zelf al vroeg dat hij kunstenaar wilde worden. Op zestienjarige leeftijd portretteerde hij zichzelf als schilder, achter een ezel en met een penseel in zijn hand.
(Tekst gaat verder onder de foto’s)
Hoewel het onderwerp van dat schilderij nog heel eigentijds was, zou hij zich later gaan specialiseren in de klassieke oudheid. Hij raakte gefascineerd door die periode tijdens zijn huwelijksreis naar Italië in 1863. Samen met zijn kersverse echtgenote Marie-Pauline bezocht hij daar Rome, Napels en Pompeï. In die laatste stad was hij getuige van opgravingen.
Een foto uit de collectie van de kunstenaar toont een hurkende figuur in een donker pak met bolhoed die in de hoek van een Pompejaanse woning de maten opneemt. Vermoedelijk gaat het hier om Alma-Tadema zelf. De perfectionistische ‘archeoloog onder de kunstenaars’ had veel oog voor detail en wilde dat alles in zijn schilderijen zou kloppen. Hij legde daarom een grote bibliotheek aan, schetste op locatie en verzamelde objecten. En dat allemaal opdat de details in zijn voorstellingen – van de haardracht tot de accessoires – zoveel mogelijk overeen zouden komen met de realiteit van vervlogen tijden.
De kunstenaar nam de toeschouwer mee naar alledaagse scènes uit de klassieke oudheid en bracht deze tijd als eerste echt tot leven. Zijn voorstellingen zijn zo overtuigend en spreken dusdanig tot de verbeelding dat regisseurs ze al ruim een eeuw gebruiken als inspiratie voor kostuums en decors van historische spektakelfilms.
(Tekst gaat verder onder de foto’s)
“Die accessoires, die pracht en praal, en weelde en grootsheid uit zijn schilderijen, dat wilden wij ook”, zei Arthur Max, production designer van de film Gladiator uit 2000. Die rolprent met Russel Crowe won vijf Oscars, waaronder die voor beste kostuums. Die inderdaad regelrecht uit een schilderij van Alma-Tadema getrokken lijken te zijn.
Geholpen door latere films van derden heeft Alma-Tadema dus voor een groot deel ons beeld van de oudheid bepaald. In één zaal in de tentoonstelling komt die conclusie extra goed uit de verf. De schilderijen hebben hier een omlijsting van fragmenten in slow motion uit films die er heel anders uit hadden gezien als deze doeken er niet waren geweest. Met name een scène uit The Ten Commandments van Cecil B. DeMille uit 1956 laat duidelijk Alma-Tadema’s invloed zien. De farao houdt zijn dode zoontje bijna exact zo vast als die op het schilderij De dood van de eerstgeborene.
Het internationale publiek, en dus ook filmmakers, leerden Alma-Tadema kennen door diens schilderij Ingang van het theater uit 1866. Dit sleutelwerk, in een door hemzelf ontworpen monumentale lijst, betekende zijn doorbraak in de Verenigde Staten. Het Fries Museum kocht het stuk vorig jaar voor een bedrag van omgerekend 1,6 miljoen euro. Het was de duurste aankoop uit zijn geschiedenis.
De roem van de kunstenaar kwam niet uit de lucht vallen; hij regisseerde die zorgvuldig. Hij ontpopte zich als een goed netwerker en zakenman. Op feestjes sloot hij vriendschappen, met reproducties verleidde hij potentiële kopers en hij maakte handig gebruik van de pers om zijn bekendheid te vergroten. De eerder genoemde journalisten waren dan ook van harte welkom.
Ook speelde hij heel slim met zijn eigen naam. Hij verengelste Lourens tot Lawrence en koppelde zijn tweede voornaam Alma aan zijn achternaam Tadema. Zodat hij bij exposities altijd bovenaan zou staan in de indexen.
De hoge kwaliteit van zijn schilderijen droegen uiteraard ook bij aan zijn faam, zoals iedere bezoeker aan de tentoonstelling kan zien. Het Fries Museum toont meer dan tachtig schilderijen, die samen met foto’s en persoonlijke voorwerpen een goed beeld schetsen van een van de succesvolste schilders van de negentiende eeuw.
De expositiezalen zijn gevuld met prachtige schilderijen en andere stukken, misschien soms iets té gevuld. In één vertrek staat een rij vitrines met daarin objecten van de schilder. Die glazen behuizingen beperken de loopruimte echter flink. Op drukke dagen is wandelen langs de schilderijen daardoor nogal een uitdaging.
Maar dit is dan ook direct het enige puntje van kritiek. Het museum trakteert zijn publiek op bijzonder fraaie kunstwerken en vertelt op gedetailleerde wijze het verhaal van Sir Lawrence Alma-Tadema. Aan de aankleding besteedde het bovendien veel aandacht. De expositie is als de schilderijen van Alma-Tadema: tot in de puntjes verzorgd.
Alma-Tadema, klassieke verleiding, t/m 7 februari 2017 in het Fries Museum, Leeuwarden
Waardering: @@@@@@@@@@
