0
0
Duitse archeologen stuitten zeven geleden tijdens opgravingen in Berlijn op beeldhouwwerken die in de oorlog door de nazi’s het stempel Entartete Kunst (ontaarde kunst) hadden gekregen. Het Noordbrabants Museum toont vanaf 28 januari twee van deze sculpturen, in de tentoonstelling Opgegraven strijd. Archeologie van de oorlog.
Een van de werken is Die Schwangere, een (beschadigd) terracottabeeld van Emy Roeder uit 1918. Roeder (1890-1971) werkte in expressionistische stijl. Ze ging in 1934 in Italië wonen en bleef daar tot na de oorlog.
Het andere stuk is een portret van de actrice Anni Mewes, de toenmalige vriendin van de maker, beeldhouwer Edwin Scharff, uit 1920. Scharff (1887-1955) had na de Eerste Wereldoorlog een grote naam als beeldhouwer en was hoogleraar aan een kunstacademie. De nazi’s namen veel van zijn werken in beslag genomen. Zijn atelier werd door de SS verwoest en hij kreeg zelf een beroepsverbod.
In de ogen van de nazi’s was vrijwel elke vorm van moderne, en zeker van abstracte beeldende kunst ‘ontaard’ omdat deze kunstvormen geen uitdrukking gaven van wat er onder de gezonde, ‘Arische’ bevolking leefde. Zeker modern werk van joodse kunstenaars zagen ze als volksondermijnend bedrog. In 1937 namen ze overal in Duitsland moderne werken uit musea in beslag. Een deel kreeg dat jaar een plek in de tentoonstelling Entartete Kunst, die als doel had het Duitse publiek te overtuigen van de minderwaardigheid van ‘niet-volkse’ kunstuitingen.
Het regime verkocht daarna werken van beroemde kunstenaars aan buitenlandse kopers. Een klein deel werd teruggegeven, een ander deel vernietigd of opgeslagen. Daaronder waren ook de beelden die in 2010 zijn opgegraven. Ze werden opgeborgen in een gebouw aan de Berlijnse Königsstrasse (nu Rathausstrasse), dat in 1944 bij een bombardement volkomen uitbrandde. Een onbekend aantal kunstwerken ging verloren. Een aantal beelden van brons, keramiek en beton viel door de brandende vloeren naar beneden en kwam in de kelder terecht. Daar bleven ze bewaard, hoewel ze verbrand en beschadigd waren.
De ontdekking van de beelden maakte in Duitsland grote indruk. Ze gaf een impuls aan de historische en kunsthistorische studie naar de rol van kunst en kunstenaars in het Derde Rijk. Duitsland leent de beelden normaliter alleen uit als complete collectie. Bij hoge uitzondering kon Het Noordbrabants Museum twee beelden afzonderlijk in bruikleen krijgen. Het toont ze tussen onder meer resten van wapens en uitrusting.
Foto: Achim Kleuker.
Opgegraven strijd. Archeologie van de oorlog biedt voor het eerst een breed overzicht van archeologische vondsten die bij oorlogshandelingen of onder oorlogsomstandigheden in de bodem zijn terechtgekomen. De vondsten en hun context geven een beeld van gewelddadig menselijk handelen in de afgelopen eeuwen.
Opgegraven strijd. Archeologie van de oorlog, 28 januari t/m 14 mei in Het Noordbrabants Museum, ‘s-Hertogenbosch
