0
0
Een foto waarvan altijd is aangenomen dat hierop een dertienjarige Vincent van Gogh te zien zou zijn, blijkt bij nader inzien een portret van diens broer Theo van Gogh op 15-jarige leeftijd. Dat wijst een grondig onderzoek uit door het Van Gogh Museum en schrijver Yves Vasseur. De bevindingen werden bevestigd door forensisch onderzoek.
Vincent van Gogh was geen liefhebber van portretfotografie, zeker op latere leeftijd niet. Zo waren er van Vincent in totaal altijd slechts twee portretfoto’s bekend: twee dezelfde afdrukken van – zoals werd verondersteld – een dertienjarige jongen en een afdruk van een negentienjarige jongeman.
De foto van de dertienjarige Vincent kwam pas voor het eerst in de openbaarheid op een tentoonstelling in 1957, georganiseerd door de Belgische Van Gogh-onderzoeker Mark Edo Tralbaut (1902-1976). Tralbaut heeft de foto destijds als de dertienjarige Vincent geïdentificeerd en ook in de bijbehorende catalogus betiteld als Portret van Vincent van Gogh (circa 1866).
Rechts: Theo van Gogh, 32 jaar. Foto: Woodbury & Page, Amsterdam, Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van Gogh Stichting).
Sindsdien vond de foto wereldwijd zijn weg en is hij in menige biografie terug te vinden. “De vraag of het iemand anders zou kunnen zijn is nooit gesteld”, aldus Teio Meedendorp, senior onderzoeker van het Van Gogh Museum. “Juist ook omdat er een overeenkomst bestaat tussen de jongen op de foto en het fotoportret van de negentienjarige Vincent, was er nooit eerder een directe aanleiding om hieraan te twijfelen.”
In 2014 veranderde de zekerheid over de geportretteerde op de foto. In het VPRO-programma Fotostudio De Jong dienden de twee portretten als vergelijkingsmateriaal voor een derde foto en werden ze met experimentele technologie met elkaar vergeleken. Toen werd opgemerkt dat de dertienjarige jongen en de negentienjarige jongeman weleens twee verschillende personen konden zijn. Deze onverwachte constatering leidde tot een eerste onderzoek door het Van Gogh Museum waarbij het museum in elk geval concludeerde dat de negentienjarige wel degelijk Vincent van Gogh was.
Geheel onafhankelijk hiervan ontstond recentelijk ook bij Yves Vasseur twijfel over de identificatie. Hij was betrokken bij de bij de tentoonstelling Van Gogh in de Borinage in Le musée des Beaux-arts in Mons (Bergen) in 2015. “Ik ontdekte bij toeval dat de fotograaf van het desbetreffende portret, Balduin Schwarz, zich pas in 1870 in zijn fotostudio in Brussel vestigde. Ik realiseerde mij dat Vincent toen al veel ouder was dan dertien jaar en vroeg mij af of hij dan eigenlijk wel de geportretteerde kon zijn. Na veel eigen onderzoek legde ik mijn twijfel over de identificatie voor aan het Van Gogh Museum en toen besloten wij samen om de ontstane ‘identiteitscrisis’ voor eens en voor altijd op te lossen.”
Met de eerste twijfel ontstond automatisch de vraag wie de persoon op de foto dan wél was. Vasseur: “Gezien de opvallende gelijkenissen kon de geportretteerde heel goed iemand uit de (nabije) familie zijn. Dat bracht ons bij Vincents jongere broer Theo van Gogh en die theorie werd versterkt door een aantal factoren. Zo woonde Theo in 1873 inderdaad enige tijd in Brussel, waar ook fotograaf Schwarz gevestigd was. Daarbij weten we uit brieven dat hij in februari van dat jaar een foto van zichzelf heeft laten maken. Toen was hij dus vijftien jaar.”
Ook de uiterlijke kenmerken werden grondig onderzocht en met elkaar vergeleken. De twee broers leken op elkaar. Beiden waren rossig blond, maar Theo was wat tengerder, had fijnere gelaatstrekken, een hoog recht voorhoofd en lichtblauwe ogen. Meedendorp: “Met name die zeer lichte oogkleur van Theo is een opmerkelijk kenmerk op de fotoportretten die van hem bekend zijn en dat laat ook het Schwarz-portret zien. Ook dat wees erop dat de geportretteerde waarschijnlijk Theo moest zijn.”
Om geheel zeker te zijn liet het Van Gogh Museum een forensisch onderzoek uitvoeren door Zeno Geradts, bijzonder hoogleraar Forensische Data aan het Instituut voor Informatica van de Universiteit van Amsterdam. Hem zijn alle bekende fotoportretten van Vincent en Theo in hoge resolutie ter beschikking gesteld en deze zijn vervolgens door hem en twee specialisten aan de hand van de richtlijnen van het Nederlands Forensisch Instituut onderzocht.
Dit forensisch onderzoek bevestigde de hypothese met een hoge graad van waarschijnlijkheid dat de geportretteerde de vijftien-jarige Theo van Gogh is, en niet Vincent.
“Met deze ontdekking zijn we een illusie armer en een portret van Theo rijker”, vertelt Axel Rüger, directeur van het Van Gogh Museum. “In feite bevinden we ons nu weer in de situatie zoals deze tot de verkeerde identificatie in 1957 altijd is geweest, met maar één fotoportret van een jonge, negentienjarige Vincent van Gogh.”
Dankzij de ontdekking is Willem van Gogh, achterkleinzoon van Theo van Gogh, een foto rijker van zijn overgrootvader. “Toen ik hoorde dat dit zeer waarschijnlijk een foto van mijn overgrootvader Theo is – en dus niet van Vincent – was ik verrast, maar ik ben blij dat het mysterie is opgelost. Het is essentieel dat het erfgoed van Vincent van Gogh op de juiste manier wordt overgedragen en bewaard blijft, dit onderzoek levert daaraan een belangrijke bijdrage.”
