0
0
Recensie
“Het is gewoon mooi! Meer valt er niet over te zeggen.” Aldus een medewerker van Rijksmuseum Twenthe over het werk van Johann Friedrich August Tischbein, dat daar enkele maanden te zien is. En inderdaad, de portretten van de Duitse kunstenaar zijn wonderschoon.
Tekst en foto’s: Evert-Jan Pol
In Duitsland is Tischbein nog steeds een bekende naam, in Nederland kennen slechts weinigen hem. En dat terwijl hij in Maastricht werd geboren; zijn vader werkte daar namelijk aan een grote opdracht. Rijksmuseum Twenthe hoopt dat de schilder dankzij deze expositie ook in zijn geboorteland meer faam krijgt. Aan de schilderijen kan het niet liggen, want die zijn prachtig.
Johann Friedrich August Tischbein (1750-1812) was de belangrijkste Duitse portretschilder aan het einde van de achttiende eeuw. Hij kwam uit een kunstenaarsfamilie; onder anderen zijn vader en oom waren eveneens actief als kunstschilder. Het lag dus voor de hand dat ook hij dat vak zou gaan uitoefenen.
Vader Johann Valentin bracht hem de eerste kneepjes bij. En op achttienjarige leeftijd ging Johann Friedrich August in de leer bij zijn oom, Johann Heinrich de Oude (de familie Tischbein had een voorkeur voor de naam Johann; er waren nog veel meer Johanns. ‘Onze’ Johann heeft daarom de bijnaam Leipziger Tischbein).
In zijn eigen tijd was Tischbein een veelgevraagd portrettist. Hij vereeuwigde vorsten en vooraanstaande burgers in Duitsland, Nederland en andere landen. Zijn portretten vielen erg in de smaak bij de rijke kooplieden en patriciërs uit Amsterdam en Den Haag. Hij slaagde er zelfs in om stadhouder Willem V en zijn gezin te schilderen. Dan had je het als portrettist wel gemaakt.
Het succes had hij te danken aan zijn voor die tijd vernieuwende manier van portretteren. In navolging van de filosoof Jean-Jacques Rousseau kregen veel schrijvers, denkers en verlichte burgers aan het einde van de achttiende eeuw belangstelling voor het gevoelsleven. Ze verlangden naar ‘echtheid’ en ‘natuurlijkheid’. Tischbein wist als geen ander zijn opdrachtgevers op een natuurlijke en ongekunstelde manier weer te geven, zonder dat zij hun elegantie verloren.
Het gevoel komt goed tot uiting in het familieportret dat als campagnebeeld dient. Een vrouw geeft daarop haar kind teder de borst in de vrije natuur. Ontspannen en met open blik zit vader erbij, alsof het de gewoonste zaak ter wereld is. Wat natuurlijk ook zo is. Het portret was destijds niet minder dan revolutionair.
Tischbein probeerde mensen vast te leggen zoals ze waren. Hun maatschappelijke positie vond hij veel minder belangrijk. Een goed voorbeeld is het portret van erfprinses Christiane Amalie von Anhalt-Dessau met haar drie kinderen. De toeschouwer ziet in de eerste plaats een ‘gewone’ burger met haar kleintjes. Hun kledij doet niet direct een adellijke afkomst vermoeden. Moederliefde is hier overduidelijk het thema.
Dubbelportret van twee zussen straalt eveneens liefde uit. De jonge vrouwen zitten dicht naast elkaar; het is duidelijk dat ze van elkaar houden. De zusterlijke intimiteit past in de vriendschapscultus die in de late achttiende eeuw opkwam. Het tonen van gevoelens van vriendschap en zielsverwantschap werd steeds gewoner. Tischbein verbeeldde dat perfect in deze aandoenlijke voorstelling.
De portretten van Tischbein zijn anders en laten de kijker niet onberoerd. De kunstenaar maakte geen statische beeltenissen van zijn modellen; nee, ze komen echt tot leven. Ze lopen nog net niet de lijsten uit. Neem nu het portret van Jacob Hendrik Boode en zijn echtgenote Catharina Antoinette Martin. De vrouw leunt met haar arm op de schouder van haar man, die haar liefdevol aankijkt. Dit zijn echte mensen, met echte gevoelens.
Tischbein en de ontdekking van het gevoel, t/m 19 januari 2020 in Rijksmuseum Twenthe, Enschede
Waardering: @@@@@@@@@@
