0
0
Utrecht staat de komende maanden stil bij het werk vande Utrechtse surrealist Joop Moesman (1909-1988). Wat veel mensen niet weten is dat kunstenaar zijn leven lang bij de Nederlandse Spoorwegen werkte om in zijn onderhoud te voorzien. Het Spoorwegmuseum in Utrecht toont daarom tot eind mei een aantal werken van Moesman die hij maakte in zijn tijd bij de spoorwegen, waaronder menukaarten, logo’s en het topstuk uit de collectie: een schilderij van NS-chef Giesberger.
Moesman werkte van 1925 tot 1968 bij de Nederlandse Spoorwegen. Hij liet zich meermaals geringschattend uit over zijn werk als tekenaar-lithograaf bij het bedrijf. “Ik ben geen spoorwegambtenaar die voor zijn plezier schildert, maar een schilder die voor zijn verdriet aan het spoor is”, zei hij bijvoorbeeld.
Moesman begon op zestienjarige leeftijd als loopjongen, maar werd al snel bevorderd tot tekenaar-lithograaf. Zijn werk bestond uit het tekenen van dienstregelingsgrafieken voor intern gebruik. Tijdens zijn lunchpauzes richtte hij zich op zijn schilderwerk. Zijn werkgever maakte geregeld gebruik van zijn artistieke talenten. Zo ontwierp Moesman onder meer de wekelijks wisselende menu’s van de stationsrestauratie van station Utrecht Centraal en maakte hij menukaarten bij jubilea en afscheidsdiners, met toepasselijke cartooneske tekeningen. Op een daarvan beeldde hij W.R. Blankert in 1953 bij zijn vertrek als chef van de Dienst Exploitatie af als een boeddha bovenop een stapel treinkaartjes.
Moesman ontwierp ook logo’s, waaronder die van de Trans Europ Express (TEE), een netwerk van snelle en luxe dagtreinen tussen Europese steden. In maart 1966 kreeg de kunstenaar de opdracht om nieuw NS-briefpapier te ontwerpen, “zo nodig met een nieuw vignet”. Hij inventariseerde de bestaande situatie en vond twaalf verschillende uiteenlopende lettersoorten. Dit leidde tot een adviesrapport over de NS-typografie.
Voor het briefpapier ontwierp Moesman een vignet met een grote letter N en een kleinere S, gecombineerd met twee pijlen. Het geheel leek op een geabstraheerd gevleugeld wiel, het aloude spoorwegsymbool. De proefdrukken van het briefpapier voor de diverse afdelingen zijn in het Spoorwegmuseum te zien. Het logo haalde het uiteindelijk niet, in 1968 presenteerde NS een geheel nieuwe huisstijl die gemaakt was door Gert Dumbar.
Het topstuk van Joop Moesman uit de collectie van het Spoorwegmuseum is het portret dat de schilder in 1943 maakte van zijn baas Gustav Giesberger, chef Dienstregelingen. Het is een van zijn weinige niet-surrealistische schilderijen en het enige dat verwijst naar het spoor. Moesman schilderde Giesberger met in zijn rechterhand de door hem ontwikkelde eerste ‘starre’ dienstregeling, op de achtergrond zijn de sporen aan de noordkant van Utrecht CS en de Inktpot zichtbaar.
In 1968 ging Moesman met pensioen, maar bleef hij betrokken bij het spoor. Voor het Spoorwegmuseum ontfermde hij zich over de postzegelcollectie. In 1975 maakte hij een globale inventarisatie van de postzegelverzameling. Het Verslag van de Honorair Conservator voor de Postcollectie getuigt hiervan.
De ‘spoorse’ collectie van Joop Moesman is te zien in de tentoonstellingsruimte bij de museumbibliotheek. Het portret van Giesberger hangt in de opstelling Kinderen van Versteeg, waarin het Spoorwegmuseum de rol van de Nederlandse spoorwegen in de Tweede Wereldoorlog belicht. Tijdens de oorlog was Giesberger de belangrijkste contactpersoon van NS voor de Duitse bezetter.
De presentatie vindt plaats in het kader van Moesmania2020, een culturele manifestatie ter ere van Joop Moesman
