0
0
Recensie
Behalve om corona zal 2020 ook worden herinnerd om de wereldwijde protesten tegen racisme. In dat licht kon de tentoonstelling Hier. Zwart in Rembrandts tijd in Museum het Rembrandthuis niet veel actueler zijn.
Tekst: Evert-Jan Pol
“Al jaren ben ik op zoek naar historische portretten van zwarte mensen zoals ik”, vertelt gastconservator Stephanie Archangel in het persbericht. “Er moet toch meer zijn dan het stereotype beeld van bediende, tot slaaf gemaakte of karikatuur? Ik vond het alternatief in Rembrandts tijd: een portrettengalerij van zwarte mensen die volwaardig zijn verbeeld.”
Zwarte mensen maakten al in de zeventiende eeuw deel uit van de Nederlandse samenleving. En menig kunstenaar portretteerde hen. Dit is lang onderbelicht gebleven in de kunstgeschiedenis. Mooi dat het Rembrandthuis daar aandacht aan besteedt, zeker in deze tijd.
Het is passend dat juist het Rembrandthuis kiest voor dit onderwerp, want in de buurt waar Rembrandts voormalige woning staat leefde tussen circa 1630 en 1660 een kleine gemeenschap van vrije zwarte mensen. De expositie geeft meer informatie over enkelen van hen. De bezoeker komt bijvoorbeeld het een en ander te weten over Lijsbeth Pieters van Angola en de uit Brazilië afkomstige Peter Claes Bruijn. Dit echtpaar was in de jaren vijftig van de zeventiende eeuw de spil in de kleien zwarte gemeenschap rond de Jodenbreestraat.
Niet zo vreemd daarom dat Rembrandt relatief veel zwarte mensen portretteerde. Hij kwam hen immers op straat tegen. Hij beeldde zwarte personen af op tenminste tien schilderijen, zes etsen en zes tekeningen. Het is aannemelijk dat zijn zwarte buurtgenoten model hebben gestaan.
Ook in werk van tijdgenoten waren zwarte mensen niet zelden het centrale onderwerp van een kunstwerk. Kunstenaars vonden hen interessant genoeg voor een hoofdrol. De stereotypen die later het beeld van zwarte mensen zouden bepalen (denk aan onze eigen Zwarte Piet), waren nog niet overheersend.
Man met een tulband en een schelp van Abraham Bloemaert uit 1620 is een goed voorbeeld. Gezien de natuurgetrouwe beeltenis heeft een zwarte man daadwerkelijk model gestaan voor dit portret. Voor een extra exotisch tintje voegde de kunstenaar wel nog een tulband toe.
Niet alle kunstenaars tekenden zwarten mensen overigens naar een model. Op De aanbidding van de koningen voegde Hendrick Goltzius de zwarte koning Caspar toe. Hij gebruikte daarvoor een ouder voorbeeld van Lucas van Leyden. Het is overduidelijk dat Goltzius zelf nog nooit een zwart persoon had gezien: de koning heeft een zeer eigenaardig uiterlijk. Hij oogt eerder als een witte man met een brede neus. Maar het is wel goed dat Goltzius beseft dat Caspar een zwarte man was. Hendrick Heerschop portretteerde koning Caspar in 1654 een stuk realistischer.
Op bijbelse voorstellingen uit de zeventiende eeuw is Jezus overigens wel altijd wit. En dat terwijl hij gezien de regio waarin hij ter wereld kwam toch echt een kleurtje moet hebben gehad. Het is hoogst onwaarschijnlijk dat Jezus een witte man was. Kunstenaars Raul Balai en Brian Elstak, die de expositie vormgaven, maakten daarom speciaal voor deze gelegenheid een portret van een zwarte Jezus.Het is weleens goed om in de nogal witte christelijke wereld stil te staan bij het feit een Jezus een donkere man was.
De uitstekend gedocumenteerde tentoonstelling laat de bezoeker sowieso met andere ogen kijken. Ze laat er geen enkele twijfel over bestaan dat donkere personen net zo goed bij Nederland horen als hun lichter gekleurde medemensen. En dat al zeker vierhonderd jaar.
Hier. Zwart in Rembrandts tijd, t/m 6 september in Museum Het Rembrandthuis, Amsterdam
Waardering: @@@@@@@@@@
