0
0
Recensie
“I’ll never be Maria Magdalena“, zong de Duitse Sandra in 1985 (mijn oprechte excuses als je dat liedje nu in het hoofd hebt). Als mensen liederen over je zingen, heb je het wel gemaakt als historisch figuur. Maar wie was Maria Magdalena nu precies? Was ze een prostituee, een discipel van Jezus of toch diens echtgenote? Een eenduidig antwoord geeft Maria Magdalena. De tentoonstelling in Museum Catharijneconvent niet, maar ze biedt wel genoeg stof tot nadenken.
Tekst en foto’s: Evert-Jan Pol
Na jarenlange voorbereiding en daarna uitstel vanwege de pandemie kon op 25 juni de opening van Maria Magdalena. De tentoonstelling dan eindelijk plaatsvinden. Ze is het wachten meer dan waard. Museum Catharijneconvent is er andermaal in geslaagd een prachtig vormgegeven en ook leerzame expositie neer te zetten, die van begin tot eind boeit.
Evangelisten Matteüs, Marcus, Lucas en Johannes beschreven Maria Magdalena in hun evangeliën als een toegewijde en welgestelde volgelinge van Jezus. Volgens Lucas begon zij Jezus te volgen nadat deze niet minder dan zeven demonen uit haar had verdreven. In het vervolg verzorgde zij Jezus en zijn twaalf apostelen. Vermoedelijk was ze dus inderdaad een rijke vrouw.
Met die wetenschap is het niet heel aannemelijk dat ze voor geld naar bed ging met mannen. Dat had ze immers genoeg. Dat ze later toch te boek kwam te staan als prostituee zou onder meer te wijten zijn aan paus Gregorius I, die in 591 Maria Magdalena in een preek vereenzelvigde met Maria van Bethanië (is ook lastig, al die verschillende Maria’s) en met een door Lucas benoemde vrouw van lichte zeden.
Sindsdien wordt Maria Magdalena vaak voorgesteld als prostituee, ook in films. Een zeer bekend voorbeeld is de populaire musical Jesus Christ Superstar uit 1973. In het lied I don’t know how to love him dat zij zingt, zit een zin die verwijst naar het oudste beroep ter wereld: “En ik heb al zoveel mannen gehad op heel veel manieren”.
Ook in The Last Temptation of Christ uit 1988 is ze in eerste instantie een prostituee. Later in de film trouwt ze met Jezus en raakt ze in verwachting. The Da Vinci Code uit 2006 oppert eveneens het idee dat Maria Magdalena de echtgenote van Jezus was en dat ze zelfs een kind van hem kreeg.
Daarover staat in de Bijbel niets, maar dat Maria Magdalena en Jezus een hechte band hadden, komt daarin wel naar voren. Alle vier eerder genoemde evangelisten beschreven dat ze aanwezig was bij de kruisiging, in gezelschap van die andere Maria, de moeder van Jezus. Ook vertelden ze allemaal op hun eigen manier hoe ze na de opstanding van Jezus zijn lege graf ontdekte. Johannes beschreef dat zij de eerste was die de verrezen Jezus ontmoette. Dat zegt toch wel iets over de relatie die ze hadden.
In de beeldende kunst is de door mysterie omhulde vrouw ook een grote bron van inspiratie, blijkt wel uit de tentoonstelling, waarin veel uiteenlopende voorbeelden te zien zijn. Al eeuwenlang portretteren kunstenaars haar. De oudste aanwezige verbeelding dateert uit de elfde eeuw, de nieuwste kunstwerken zijn afgelopen jaar nog gemaakt. Samen laten de topstukken zien hoe de beeldvorming rond Maria Magdalena zich door de eeuwen heen ontwikkelde.
Op vroegere werken staat ze niet zelden afgebeeld met een zalfpot. Die verwijst naar het verhaal van de zondige vrouw die de voeten van Jezus zalfde terwijl hij op bezoek was bij een farizeeër. In zijn schilderij La Madeleine chez le Pharisien uit 1891 verwees Jean Béraud daar ook naar. In die voorstelling stort een in avondjurk geklede vrouw zich voor Jezus ter aarde, omringd door enkele welgestelde mannen.
Een andere ‘zondige’ vrouw wordt ook vaak in verband gebracht met Maria Magdalena. Een anonieme Antwerpse kunstenaar uit de tweede helft van de zestiende eeuw verbeeldde in Jezus en de overspelige vrouw het verhaal waarin zij voorkomt. Een vrouw beticht van overspel wordt bij Jezus gebracht. De menigte vraagt of ze gestenigd moet worden. Waarop Jezus op de tempelvloer een inmiddels gevleugelde uitspraak schrijft: “Wie zonder zonde is, werpt de eerste steen”.
In latere tijden werd Maria Magdalena steeds vaker een onafhankelijke sterke vrouw. Egbert Modderman noemde zijn portret van haar Miskend. Ook hij dacht dat Maria Magdalena een prostituee was, want zo werd ze immers steeds neergezet. Toen hij ontdekte dat ze in de Bijbel niet werd beschreven als een boetvaardige zondares of gevallen vrouw was hij verontwaardigd. Hij vond dat er karaktermoord op haar was gepleegd. Met zijn schilderij wilde hij dat onrecht rechtzetten. Hij portretteerde haar als een sterke eigenzinnige vrouw, die ontspannend onderuitgezakt uitdagend voor zich uitkijkt.
De Britse zangeres FKA twigs kroop voor de hoes van haar meest recente album Magdalene in de huid van Maria Magdalena. Zij vindt haar een onafhankelijke vrouw, die heeft moeten vechten om gehoord en geloofd te worden. En ziet hierin een parallel met haar eigen leven. Nadat ze relatie met acteur Robert Pattinson verbrak, moest ze vechten tegen het publieke oordeel. Voor de albumhoes van Magdalene portretteerde fotograaf Matthew Stone haar als de zelfverzekerde titelpersoon.
In de tentoonstelling komen veel verschillende Maria Magdalena’s voorbij. Ze komen uit de koker van uiteenlopende kunstenaars: van anonieme middeleeuwse meesters tot hedendaagse collega’s als Marlene Dumas en David LaChapelle. Aan de hand van al deze werken geeft Museum Catharijneconvent de zo beroemde, maar gelijktijdig zo onbekende Maria Magdalena een welverdiend podium – twee keer zelfs heel letterlijk.
Wie alle versies van Magdalena heeft gezien, wacht er nog één, achter de deur aan de overzijde van de loopbrug. Waar liederen over Maria Magdalena je als in een processie begeleiden naar de overkant. Waaronder het in het eerste alinea genoemde nummer van Sandra (heb je dat weer in je hoofd!).
In de laatste zaal hebben de samenstellers een altaar ingericht voor Alfred Stevens’ versie van Maria Magdalena. Voor dit portret dat de Vlaamse kunstenaar in 1897 schilderde, poseerde de indertijd beroemde Franse actrice Sarah Bernhardt. Het publiek was in shock: was dit Maria Magdalena? Zittend op het bankje voor dit schilderij kunnen bezoekers zelf bepalen wie zij denken wie Maria Magdalena was. Maria Magdalena. De prostituee? Maria Magdalena. De apostel? Maria Magdalena. De echtgenote van Jezus? Oordeel zelf in Maria Magdalena. De tentoonstelling.
Maria Magdalena. De tentoonstelling, t/m 9 januari 2022 in Museum Catharijneconvent, Utrecht
Waardering: @@@@@@@@@@
