0
0
Recensie
Vogels zijn prachtige dieren, met hun vrolijke gezang en bonte kleuren. Ik houd ervan! Zelf doe ik er alles aan om die gevederde fladderende vrienden mijn tuin in te lokken, om hen vervolgens te bewonderen. Vogels spreken velen tot de verbeelding en dat doen ze al eeuwen. John James Audubon (1785-1851) was er zo door gefascineerd dat hij besloot alle in Noord-Amerika aanwezige vogelsoorten op ware grootte vast te leggen. Het resultaat is The Birds of America, een van de duurste boeken ter wereld. Het werk is nu te zien in Teylers Museum, in de tentoonstelling Vogelpracht.
Tekst: Evert-Jan Pol
Audubon maakte in totaal 435 tekeningen, die hij verspreidde onder belangstellenden. De Londense graveur Robert Havell Jr. produceerde de platen op basis van Audubons tekeningen. Alle platen werden met de hand ingekleurd. Abonnees op The Birds of America ontvingen de platen tussen 1827 en 1838 in sets van vijf en bonden ze zelf in. De aanschafprijs was enorm. Van deze eerste editie werden daardoor ‘slechts’ iets meer dan 200 exemplaren verkocht, vooral in Amerika en Groot-Brittannië. Een van de abonnees was Teylers Museum, dat toen al bestond. Op het Europese vasteland waren er buiten dat museum bijna geen andere inschrijvers.
Teylers Museum bond de platen in vijf delen in. De meeste andere exemplaren bestaan uit vier banden. Niet alle abonnees bundelden de prenten overigens. Een Engelse gravin liet er haar kamers mee behangen.
(Tekst gaat verder onder de foto’s)
Vanwege hun kwetsbaarheid toont het Haarlemse museum de boeken heel zelden. Voor het eerst in dertien jaar zijn alle vijf banden weer samen te zien. Alleen daarom al is deze tentoonstelling de moeite waard.
Uiteraard kunnen bezoekers niet zelf door de reusachtige boeken bladeren. Daarvoor zijn ze veel te kwetsbaar. Medewerkers van het museum slaan de bladzijden gedurende de tentoonstelling wekelijks om. Toch krijgt het publiek een heel aardige indruk van de inhoud, want her en der hangen reproducties op ware grootte. Zoals een portret van een prachtige flamingo, vergezeld door een 3D-versie, gemaakt door de Haarlemse taxidermisten Jaap Sinke en Ferry van Tongeren. The Birds of America is een van de inspiratiebronnen voor hun eigen werk.
Audubon was grote invloed krijgt op de manier waarop mensen ook nu nog vogels bestuderen en afbeelden. Anderen volgden zijn voorbeeld. Het Teylers toont ook enkele boeken van navolgers, waaronder Nederlandsche Vogelen; volgens hunne huishouding, van Cornelis Nozeman. Hij beschreef daarin vogels die veel voorkomen in ons land, zoals de kievit. Alleen de titel al verraadt de invloed van de Amerikaanse vogelkenner.
Maar in de expositie zijn ook kritische noten te horen. Zo bleek hij ook een fantast. In 1826 meldde hij namelijk een nieuwe soort te hebben ontdekt: de Bird of Washington. De ‘ontdekking’ betekende zijn doorbraak en het begin van zijn succes. Niemand anders heeft die vogel echter ooit gezien. Waarschijnlijk heeft Audubon het dier verzonnen om wetenschappelijk draagvlak voor The Birds of America te creëren.
Ook staat de tentoonstelling stil bij Audobons aandeel bij de slavernij. Hij liet slaafgemaakten voor zich werken, bijvoorbeeld tijdens expedities voor The Birds of America. Ze droegen bij op allerlei manieren, ook inhoudelijk. Zij krijgen in het boek echter geen vermelding. Dit feit werpt een schaduw over zijn nalatenschap.
Dit neemt echter niet weg dat The Birds of America een fantastisch werk is, dat de vogels definitief op de kaart zette. De prententonen levensechte vogels die zo van het papier lijken te kunnen vliegen: kleurrijke lepelaars langs de waterkant, geelgroene parkieten tussen de blaadjes of spechten in een boom. Voor vogelliefhebbers is dit boek een must see, dus fladder vliegensvlug naar Teylers Museum. Het duurt misschien heel lang voordat je weer oog in oog staat met dit meesterwerk.
Vogelpracht – Een vlucht door Teylers vogelcollectie, t/m 09 januari 2022 in Teylers Museum, Haarlem
Waardering: @@@@@@@@@@
