0
0
Recensie
De musea zijn weer open en dat is reden voor een feestje. Bijvoorbeeld in de vorm van de muzikale interactieve tentoonstelling Toeval bestaat niet in Museum Speelklok in Utrecht.
Tekst en foto’s: Evert-Jan Pol
Zoals de expositietitel al doet vermoeden, is het geen toeval dat deze tentoonstelling nu te zien is. Ze opende al op 10 december, maar moest vanwege de lockdown al na tien dagen sluiten. Nu krijgt Museum Speelklok een nieuwe kans om de bezoeker te bewijzen dat toeval niet bestaat. Of bestaat dat juist wel?
In het muzikale museum is toeval meestal ver te zoeken. Om een zelfspelend muziekinstrument live muziek te laten maken, is juist volledige controle nodig. Elk radertje, pinnetje en schroefje moet kloppen. De muziekinstrumenten van Diederich Nicolaus Winkel (1777-1826) zetten dat idee op z’n kop.
in 1821 voltooide de in Duitsland geboren Winkel in Amsterdam zijn meesterwerk: het Componium. Dit 3,5 meter hoog mechanisch instrument maakte muziek op basis van toeval.
Het Componium bevat twee muziekcilinders waartussen steeds gewisseld wordt. Op elke cilinder staan steeds twee maten muziek en twee maten niets. Daarbij zijn er voor elke twee maten muziek verschillende versies. De cilinders worden om de beurt afgespeeld. Als de ene cilinder afgespeeld wordt, kán er op de andere cilinder geschoven worden naar een andere rij, waarmee er een andere versie van de melodie zou worden afgespeeld. Het kán, maar dat hoeft niet. Of dit gebeurt, wordt namelijk bepaald door een door Winkel toegevoegd mechaniek.
Daardoor ‘componeert’ het Componium steeds op basis van toeval een melodie. De mogelijkheden zijn ontelbaar. Een conservator van het Muziekinstrumentenmuseum in Brussel (eigenaar van het instrument) rekende ooit uit dat het bij een stuk van 5 minuten 138 biljoen jaar zou kosten om alle mogelijke combinaties te spelen. Omdat de tentoonstelling een iets kortere looptijd heeft, is de kans dat een bezoeker twee keer dezelfde melodie hoort vrij klein.
Die bezoeker hoort overigens niet hoe het metershoge origineel klinkt, want dat doet het helaas niet meer. Wel staat er een speciaal voor Museum Speelklok gemaakte kleinere versie klaar om toevallige klanken ten gehore te brengen.
Behalve dit mini-Componium bevat de tentoonstelling ook andere instrumenten waarbij toeval een belangrijke rol speelt. Zo is er een apparaat dat dobbelstenen de compositie laat bepalen. En dan heb je nog het rad van fortuin – met veel gevoel voor woordspelingen Wheel For Tunes (rad voor melodieën) gedoopt. Draai aan het rad en maak zo je eigen toevallige compositie.
Bezoek Museum Speelklok nu het weer kan en ontdek zelf dat toeval soms echt wel bestaat.
Toeval bestaat niet, t/m 11 september in Museum Speelklok, Utrecht
Waardering: @@@@@@@@@@
