0
0
Het Mauritshuis kan tijdelijk een nieuwe bruikleen toevoegen aan zijn collectie: Rust op de vlucht naar Egypte van Catharina van Hemessen uit omstreeks 1555. Afgebeeld zijn een zittende Maria die haar baby Jezus teder omhelst. Op het schilderij ontdekten Mauritshuis-restaurator Carol Pottasch en kunsthistorisch onderzoeker Yvette Bruijnen onder de bovenste verflagen een geknielde figuur aan de rechterzijde: een vrouw in voorname burgerkleding. Schilderijen van Catharina van Hemessen zijn zeer zeldzaam en met de bruikleen aan het Mauritshuis zijn er nu twee schilderijen van haar hand in Nederlandse musea te zien.
De vlucht naar Egypte van Joze, Maria en baby Jezus en de rustpauze tijdens deze reis zijn talloze malen uitgebeeld in zestiende- en zeventiende-eeuwse schilderkunst. Catharina van Hemessen (1528-na 1567) was een Antwerpse schilder die tijdens haar leven al grote roem vergaarde. Met veel zorg voor detaillering van de figuren en het landschap schilderde zij de compositie met extra aandacht voor de tedere omhelzing van moeder en kind. Terwijl Maria haar gezicht tegen haar baby houdt, kijkt Jezus guitig onze kant op. Maria draagt een gewaad met uitbundige plooien. Achter haar is een bebost landschap met een verscholen dorp en kerktoren, verderop hoge bergen. Rechts achter Maria is Jozef te zien en de ezel waarop zij met haar kind naar Egypte reist.
Tijdens onderzoek naar het schilderij in het restauratieatelier van het Mauritshuis troffen Yvette Bruijnen en Carol Pottasch een verborgen figuur aan. Van Hemessen had oorspronkelijk rechts onder een geknielde vrouw geschilderd. Dankzij onderzoek met röntgenstraling is te zien dat de vrouw een lang gewaad draagt met gevulde schouders, een opstaande kraagje en een hoofddeksel.
Misschien was zij de opdrachtgeefster van het schilderij. Wie zij was, is tot nu toe een raadsel, net als waarom zij is weg geschilderd. Mogelijk overleed de geportretteerde vrouw voordat het werk klaar was. De overschildering (waardoor de vrouw verdween) is waarschijnlijk door een andere hand gedaan. Van Hemessen vertrok in 1556 uit Antwerpen en had wellicht geen tijd meer de overschildering zelf te voltooien.
Het Mauritshuis deelt deze bevindingen niet geheel toevallig vandaag, op de Internationale Vrouwendag. Een vrouw in de schilderkunst was eeuwenlang bijzonder geweest. Een vrouw in het zestiende-eeuwse Antwerpen die tijdens haar leven in de Nederlanden en Italië al beroemd was, is zelfs zeer uitzonderlijk. Van Hemessen was de eerste kunstenaar in de Nederlandse schilderkunst die zichzelf in 1548 afbeeldde als schilder voor een schildersezel.
Er zijn dertien werken van haar hand overgeleverd die zij vaak van datering en signatuur voorzag. Ook dat was bijzonder in die tijd. In het Rijksmuseum bevindt zich een klein portret van een onbekende vrouw, geschilderd door Van Hemessen in 1548, dat recent is gerestaureerd. Van het leven van de schilder is weinig bekend. Van Hemessen trouwde in 1554 met een organist, in 1556 reisde zij in het gevolg van Maria van Hongarije, de landvoogdes van de Habsburgse Nederlanden, naar Spanje. Mogelijk ook om deze reden is na haar huwelijk slechts één schilderij van haar bekend.
