0
0
Recensie
Geregeld stap ik op station Hoogeveen uit de trein, voor familiebezoek in Drenthe. Net als Vincent van Gogh dat deed op 11 september 1883. Mijn geboorteplaats was het startpunt van zijn reis door de noordelijke Nederlandse provincie.
Tekst en foto’s: Evert-Jan Pol
Gisteren sloeg ik het station over, want mijn reisdoel was Assen, de thuisstad van het Drents Museum. Daar opende vandaag de grote tentoonstelling Op reis met Vincent – Van Gogh in Drenthe. Hierin staat Van Goghs Drentse periode centraal.
Dat Vincent van Gogh langere tijd in Frankrijk verbleef, weten veel mensen wel. Zijn drie maanden durende reis door Drenthe is bij menigeen echter veel minder bekend. Toch was Van Goghs tijd in de provincie van belang voor zijn ontwikkeling als schilder. Hij legde er een belangrijke basis voor de vele meesterwerken die hem tot een van de meest geliefde kunstenaars ooit maakten.
Na bijna twee jaar in Den Haag te hebben gewoond en gewerkt kreeg Van Gogh steeds meer de behoefte de stad te verruilen voor het platteland. Bevriende kunstenaars wezen hem op Drenthe. Daar kon je nog echt mooie, ongerepte natuur vinden. Een van die kunstenaars was Herman van der Weele, die thema’s voor zijn populaire schilderijen over het plattelandsleven onder meer vond in Drenthe. “Toevallig wist hij van een der dorpen die ik op ’t oog had dat de natuur daar prachtig is en vol karakter”, schreef Vincent aan zijn broer Theo. “Welk dorp hij bedoelt, weten we niet zeker. Misschien gaat het om Zweeloo, waar veel kunstenaars heen gaan.”
(Tekst gaat verder onder de foto’s)
Anthon van Rappard bracht Van Gogh op het idee om naar de veengebieden in Zuidoost-Drenthe te gaan. De meeste Drenthegangers kozen juist voor de meer schilderachtige zanddorpjes met heidevelden en schaapskuddes. “Als er van kwam, ik zoude beginnen met op gegevens van Rappards ondervinding daar af te gaan”, aldus Vincent in een brief aan Theo. “Dan zijn raad volgen van meer in dien achterhoek te gaan waarvan ik u beschrijf hoe ’t zich op de kaart voordoet.” Met die achterhoek bedoelde hij Nieuw-Amsterdam en Veenoord.
Op 11 september 1883 begon zijn Drentse avontuur. In Den Haag stapte hij op de trein die hem in enkele uren naar Hoogeveen bracht. Het stationsgebouw uit 1870 dat hij daar zag, bestaat helaas niet meer. Dat werd in 1984 vervangen door het intens lelijke huidige onderkomen. Maar dat is weer een geheel andere recensie.
Vanuit Hoogeveen maakte Van Gogh uitstapjes naar verschillende dorpjes in de buurt, zoals Stuufzand en Zwartschaap, beide gelegen rondom de Drentse heide. De Brabantse kunstenaar was verbaasd dat vlakbij Hoogeveen, wat toen al een stad was, zoveel platteland bestond, met schaapherders en plaggenhutten. Dieper de provincie in zou het dan alleen nog maar mooier kunnen worden.
(Tekst gaat verder onder de foto’s)
Zo’n drie weken na aankomst in Hoogeveen vervolgde hij zijn weg naar de Drentse ‘achterhoek’. Na “een eeuwig lange vaart in de trekschuit door de heide” kwam hij aan in Nieuw-Amsterdam. Het landschap overweldigde hem. “Het land U te beschrijven zoo als ’t zou behooren gedaan te worden zie ik geen kans toe daar de woorden mij ontbreken.” Iets later schreef hij Theo: “Het is hier zoo gansch & al dat wat ik mooi vind. Dat wil zeggen, ’t is hier vrede.”
Het Drentse landschap inspireerde de kunstenaar. Hij vond er de rust en ruimte om na te denken over zijn kunstenaarschap en om te experimenteren. Hij kreeg er weer plezier in tekenen en schilderen, van “molens bijvoorbeeld”. In Drenthe voelde hij zich weer als jaren eerder, toen hij voor het eerst “het mooie in de kunst begon te zien”.
(Tekst gaat verder onder de foto’s)
De prachtig vormgegeven tentoonstelling neemt de bezoekers mee op Van Goghs reis door Drenthe. Ze stappen samen met Vincent in een gereedstaande trein die van Den Haag naar Hoogeveen rijdt. Door de ramen kunnen ze hun ogen uitkijken naar al het moois dat op reusachtige schermen voorbijkomt. Begeleid door filmische muziek passeren Van Goghs Drentse werken de revue.
De originele schilderijen en tekeningen zijn te zien in zalen in de kleuren van het Drentse landschap zoals Vincent die beschreef in brieven aan zijn broer Theo. De werken van Van Gogh hebben gezelschap van kunst van tijdgenoten en inspiratiebronnen die belangrijk waren voor hem tijdens zijn verblijf in Drenthe, zoals Jacob van Ruisdael, Jean-Francois Millet en Anton Mauve.
De expositie is visueel enorm aantrekkelijk en nog heel leerzaam ook. Dankzij de vele brieven die Vincent aan broer Theo schreef weten we precies hoe de schilder zijn verblijf in Drenthe heeft ervaren. In het begin was dat heel plezierig, maar uiteindelijk sloeg de stemming toch om.
(Tekst gaat verder onder de foto’s)
Hoewel hij het landschap wonderschoon vond, voelde hij zich als mens niet altijd op zijn gemak. Zo had hij er weinig succes met modellen. De ietwat stugge Drenten wantrouwden die rare snuiter waarschijnlijk enigszins. Zoals ook blijkt uit een brief aan Theo: “Ik heb hier aanvankelijk eenigen tegenspoed met modellen gehad op de heide, waar er over gelagchen werd en ik voor den gek gehouden en begonnen figuurstudies niet af kon krijgen door onwil van de modellen die ik evenwel, althans voor hier, goed had betaald.” In de tentoonstelling is daarom ook slechts één portret van zijn hand te zien. Waarschijnlijk gaat het om een medepassagier op de trekschuit van Hoogeveen naar Nieuw-Amsterdam.
Hij had het gevoel dat de Drenten hem aanzagen voor een gek, een moordenaar of een vagebond. Hij voelde zich voortdurend een vreemdeling en prettig vond hij dat allerminst. “Drenthe is superbe, maar het er uithouden hangt van veel dingen af, hangt af of men bestand is tegen de eenzaamheid.”
Van Gogh was er niet tegen bestand en na een kleine drie maanden besloot hij daarom weer terug te keren naar Nuenen, naar zijn ouders. “Wij zijn nu op een punt dat ik zeg: momenteel kan ik niet voort.”
Op reis met Vincent – Van Gogh in Drenthe, t/m 7 januari 2024 in het Drents Museum, Assen
Waardering: @@@@@@@@@@
