0
0
Recensie
Aarde, lucht, vuur en water; er bestaat in de kunst geen enkel landschap zonder een van deze elementen. Joseph Mallord William Turner liet ze graag alle vier terugkomen in zijn schilderijen. Een groots opgezette dubbeltentoonstelling in Zwolle en Enschede belicht hoe hij en kunstenaars na hem de mooie, maar soms ook onverbiddelijke natuur verbeeldden.
Door: Evert-Jan Pol
Museum de Fundatie in Zwolle (elementen vuur en water) en Rijksmuseum Twenthe in Enschede (aarde en lucht) kozen Turner als kapstok voor hun expositie omdat deze Brit voortdurend zocht naar het sublieme in de natuur. Hij bestudeerde in zijn schilderijen en aquarellen intensief de elementen aarde, lucht, water en vuur. Want voor Turner (1775-1851) waren deze vier natuurkrachten de sleutel tot de weergave van een sublieme ervaring.
Hij was bereid ver te gaan voor een zo voortreffelijk mogelijke voorstelling van de natuur. Ooit liet hij zichzelf bijvoorbeeld vastbinden aan de mast van een schip in zwaar weer. Turners fascinatie voor de natuur is zichtbaar op zijn doeken. Als geen ander wist hij de meedogenloze zee in beeld te brengen. Op zijn schilderij Fishermen upon a Lee-Shore, in Squally Weather (te zien in Zwolle) is de strijd van de vissers tegen het woeste water bijna voelbaar.
Ook in de weergave van de andere elementen toonde Turner zich een meester. Zo zijn diens wolkenluchten fenomenaal. Een geweldig voorbeeld is The Fifth Plague of Egypt (in Enschede). De dreigende donkere wolken maken direct duidelijk dat er iets vreselijks staat te gebeuren.
Even zo angstaanjagend is The Eruption of the Souffrier Mountains (Zwolle), waarop een vulkaan bezig is met uitbarsten Of hij zich heeft laten vastbinden aan de berg is niet bekend, maar feit is dat Turner de vurige verschrikking perfect verbeeldde. Als kunstenaar had hij kortom een voorliefde voor de gevaarlijke gezichten van de natuur. Die hij van het doek kon laten afspatten.
Toch deden de Turners mij minder dan ik had verwacht. Het werk van anderen leidde te vaak de aandacht af. Heel aantrekkelijk bijvoorbeeld vond ik Elementen / Vuur van Olphaert den Otter (Zwolle), met zijn brandende stad. Naar dat werk keerde ik steeds weer terug. In Enschede trok onder meer een marmeren wolk van Aart Schonk de aandacht. Daar hangen verder ook het vrolijke IJsvermaak van Barend Avercamp en een fraaie Monet (Falaises près de Pourville).
De Turners waren naar mijn bescheiden mening beter tot hun recht gekomen zonder andere toevoegingen. Een grootheid als Turner verdient ook een eigen podium. Dat neemt overigens niet weg dat een vergelijking tussen de Engelsman en andere kunstenaars uitermate interessant is. Op het eerste gezicht is er geen link tussen het werk van hem en dat van Eyal Gever (1970). Maar die is er wel degelijk.
Deze Israëlische hedendaagse kunstenaar is net als Turner beïnvloed door de ideeën van de achttiende-eeuwse Ierse filosoof Edmund Burke. Hij maakte onderscheid tussen schoonheid en het sublieme. Schoonheid was volgens de Ier overweldigend en plezierig, maar het sublieme typeerde hij als onbevattelijk en zelfs ondraaglijk. Zoals Turner voor hem deed, vertaalt ook Gever Burkes theorieën naar kunst.
Gever was voor mij een ontdekking en waarschijnlijk voor meer mensen. In Zwolle en Enschede krijgt hij ruim baan, met zes in het oog springende werken. Zijn sculpturen komen uit de printer (3D of anderszins) en zijn zeer aanwezig, op een positieve manier. Niet minder dan fascinerend is Street Blast, opgebouwd uit elf beeldlagen, die samen een wonderlijk en prachtig schouwspel vormen. Gever maakt indruk.
Maar de hoofdrol is weggelegd voor Turner, al had die rol gerust nog wat groter mogen zijn. Toch is de dubbelexpositie een aanrader (en dan wel beide delen, want samen vormen ze één geheel). Turner is voor Groot-Brittannië namelijk wat Rembrandt is voor Nederland. Zijn werk is alleen bij hoge uitzondering in ons land te zien. Dat alleen al is een goede reden voor een dagje Overijssel.
Gevaar & Schoonheid – Turner en de traditie van het sublieme, t/m 3 januari 2016 in Museum de Fundatie, Zwolle en Rijksmuseum Twenthe, Enschede
Waardering: @@@@@@@@@@
