0
0
Recensie
Jan Toorop (1858-1928) wordt vaak in verband gebracht met art nouveau, vooral vanwege zijn bekende promotieposter voor Delftsche slaolie. Deze litho was zelfs zo bekend dat art nouveau in ons land ook wel slaoliestijl ging heten. Een grote overzichtstentoonstelling in Gemeentemuseum Den Haag bewijst echter dat de kunstenaar niet in één stijlenhokje is te stoppen.
Door: Evert-Jan Pol
Zelf liet ik mij eind vorig jaar al een keer verrassen door het werk van Toorop. In de tentoonstelling Kleur ontketend – in hetzelfde museum – hing pointillistisch werk van de kunstenaar. Voor mij was het nieuw dat hij in deze stijl had gewerkt. Toch deed hij dat al vroeg in zijn carrière.
Bloembollenvelden bij Oegstgeest bijvoorbeeld, stamt uit 1885 en is opgebouwd uit kleine puntjes verf. Dit werk maakt geen deel uit van de expositie; de vroegste pointillistische schilderijen daar komen uit 1888. Opmerkelijk genoeg heeft het doek Novemberzon 1886 als datering, maar Toorop schilderde dat toch echt pas drie jaar later.
Het staat vast dat dit schilderij uit 1889 komt, maar het is niet duidelijk waarom Toorop het onjuist dateerde. Het kan zijn dat hij jaren later niet meer wist wanneer hij het precies schilderde. Ook is het mogelijk dat hij het bewust deed om aan te geven dat hij al vroeg met deze stijl bezig was. Volgens een woordvoerster van het museum is dat niet ongebruikelijk bij kunstenaars.
En vroeg wás hij. Het pointillisme ontstond halverwege de jaren tachtig van de negentiende eeuw en rond die tijd experimenteerde Toorop er ook al mee. Tegelijkertijd verkende hij andere stijlen. Trio Fleuri en Les troubadours Londoniens (Straatmuziek in Londen) komen allebei uit 1885, maar verschillen als dag en nacht. Het eerste doek toont drie dames in lichte kleding tegen een vrolijke bloemrijke achtergrond. Het tweede schilderij is zo donker als Van Goghs Aardappeleters. De werken hangen in dezelfde zaal zodat de verschillen goed zichtbaar zijn.
Doordat Toorop de stijlen voortdurend afwisselde, lijkt het alsof hij niet goed wist welke kant hij op wilde. Maar dat is slechts schijn, blijkt uit het onderzoek van Gerard van Wezel, waarop deze tentoonstelling is gebaseerd. Hij stemde zijn stijl af op de functie van het werk of reageerde op de context waarin het gepresenteerd werd.
Een stempel drukken op Toorop is dus vrij lastig. Hij speelde met verschillende ismes in de kunst. In de jaren negentig van de negentiende eeuw kwam het symbolisme op zijn pad en hij ontwikkelde daar een geheel eigen stijl in. De dagelijkse realiteit verdween uit zijn werk en maakte plaats voor dromerige, bijzonder fantasierijke voorstellingen. Fatalisme uit 1893 – met daarop een blote dame met een meanderende sliert als onderlijf – is een mooi voorbeeld.
Het prachtige Lijnenspel uit het datzelfde jaar past ook binnen het symbolisme, Opvallend aan dit werk is dat de voorstelling doorloopt op de lijst. Hiermee sloot Toorop gelijktijdig aan bij de art nouveau (of Jugendstil), de stijl waarmee hij later bij een groot publiek bekend zou worden.
Affiches in die al eerder genoemde ‘slaoliestijl’ mogen uiteraard niet ontbreken in de omvangrijke, ruim 200 werken tellende, tentoonstelling. Die ook nog stilstaat bij Toorops latere, zeer religieuze periode. Jan Toorop was een veelzijdig kunstenaar en de gelijknamige grootse expositie doet hem alle eer aan.
Jan Toorop, t/m 29 mei in Gemeentemuseum Den Haag
Waardering: @@@@@@@@@@
