0
0
Recensie
Mei 1945: In het hele land staan op centrale plekken joelende menigtes die toekijken hoe vrouwen worden kaalgeschoren. Vrouwen die tijdens de oorlog, om wat voor reden dan ook, heel amicaal omgingen met de bezetter. Het Nederlands Volksbuurtmuseum in Utrecht laat in een nieuwe tentoonstelling enkele omstanders aan het woord.
Tekst en foto’s: Evert-Jan Pol
De scheerbeurten waren niet zelden strak georganiseerd, blijkt uit ooggetuigenverslagen. Met opgestelde klapstoeltjes en muziek. Één mevrouw zag hoe haar pastoor een draaiorgel bespeelde. De volksgerichten leken op de openbare executies op stadspleinen die we kennen uit films en geschiedenisboeken. Met juichende toeschouwers.
De expositie is een initiatief van de Utrechtse historica en journaliste Rianne Oosterom. De afgelopen drie jaar verzamelde zij bijna veertig verhalen van toeschouwers. De citaten staan zwart op wit op de muren en sommige ooggetuigen vertellen hun verhaal in de gratis audiotour. Objecten uit de oorlogstijd, foto’s en filmbeelden illustreren de verhalen. In één vitrine liggen bijvoorbeeld tondeuses.
De omstanders keken met verschillende ogen naar de taferelen. Velen vonden dat de vrouwen hun verdiende loon kregen. “Dit gespuis heeft enorm geprofiteerd van de vele voordelen die de moffen hun verleenden, denk alleen al aan voedsel tijdens de hongerwinter”, aldus een van de toeschouwers.
Een ander vertelt: “We hebben er één gepakt, die had het echt verdiend. Ze ging met verschillende militairen mee voor brood. Dat is niet erg, maar wel dat ze het opat voor het oog van kinderen die vroegen: ‘Annie, ik heb zo’n honger, krijg ik een stukje?’ Ze kregen als antwoord: ‘Nee, gaat je moeder ook maar met ze mee.’ Vier kinderen in de straat stierven van de honger.”
Sommigen keken er juist met afschuw naar. “Het kaalscheren heeft veel indruk op mij gemaakt. De massahysterie en het sadisme maakten mij angstig. Als ik beelden van massabijeenkomsten of schreeuwende, dreigende mensen zie, moet ik er nog altijd aan denken. Het kaalscheren komt nu in allerlei vormen voor.”
Een enkeling zag hoe zijn of haar eigen moeder te grazen werd genomen. “Mijn moeder liet het laconiek over zich heen komen. Ze heeft na afloop de haren opgepakt en later plakte ze die onder een hoofddoek. Wat er gebeurd is, heeft me mijn hele leven dwars gezeten. Mijn moeder was niet slecht: zij heeft het voor ons gedaan.”
Menig ‘moffenmeid’ ging immers alleen met Duitsers om, om er zeker van te zijn dat haar familie te eten had. Een reden die ruim zeventig jaar na dato op meer begrip kan rekenen. Andere vrouwen lieten zich in met de bezetter om zo te kunnen spioneren. En ja, er waren er ook die echt collaboreerden. Onderscheid maakten de scheerders en veel omstanders echter niet. Iedere ‘moffenmeid’, ‘goed’ of ‘fout’, werd te grazen genomen.
De tentoonstelling is bescheiden – ze beslaat slechts één kleine ruimte – maar leert ons iets belangrijks: niet alles is altijd zwart-wit. Een wijze les die we nogal eens neigen te vergeten.
Geknipt voor de vijand, t/m 21 augustus in het Nederlands Volksbuurtmuseum, Utrecht
Waardering: @@@@@@@@@@
