0
0
Recensie
Een Italiaans museum is enkele jaren gesloten vanwege een verbouwing; jammer voor Italië, maar een gelukje voor ons. Dankzij de tijdelijke sluiting van Pinacoteca Tosio Martinengo in Brescia heeft Rijksmuseum Twenthe de komende maanden namelijk een fantastische tentoonstelling in huis: In het hart van de Renaissance.
Door: Evert-Jan Pol
De expositie in Enschede neemt de bezoeker mee naar de Italiaanse renaissance en trakteert onderweg op geweldige topstukken van meesters als Rafaël, Giovanni Bellini, Titiaan en Tintoretto, om er maar enkele te noemen. Ook minder bekende namen passeren de revue. In totaal zijn er 45 werken te zien, samen met een aantal objecten uit de belichte periode, zoals harnassen.
“Van een tentoonstelling als deze kun je als museum alleen maar dromen”, zei directeur Arnoud Odding eerder. “Deze tentoonstelling is een primeur voor Nederland. Nog niet eerder waren er in ons land zoveel werken van grote meesters uit de gloriejaren van de Italiaanse schilderkunst te zien.”
(Tekst gaat verder onder de foto’s)
De Italiaanse renaissance is de bakermat van het moderne Europa. In Italië ontstond in de late middeleeuwen een tot dan toe ongekende, rationele benadering van de werkelijkheid. Een nieuwe, op de klassieke oudheid geïnspireerde kijk op onder meer filosofie, geschiedschrijving en politiek manifesteerde zich. Ook diende zich een nieuw mensbeeld aan van een zelfbewust individu dat zich kritisch verhield tot de wereld, God en zichzelf.
De beeldende kunst ging mee in deze vernieuwingen. De eerste experimenten met classicisme en natuurgetrouwheid in vijftiende-eeuwse sculpturen en schilderijen, bereikten kort na 1500 een hoogtepunt bij Rafaël (1483-1520). Zijn werk kenmerkt zich door harmonische composities, geïdealiseerde figuren en menselijke empathie.
Geïdealiseerd, dat geldt zeer zeker voor het portret van een engel, dat Rafaël schilderde in 1501, toen hij nog maar achttien was. De kunstenaar toont ons een prachtig figuur met zachte gelaatstrekken. Precies zoals we ons een bovenaards wezen zouden kunnen voorstellen.
De engel – het vroegst bekende werk van Rafaël – siert volkomen terecht de catalogus die bij de tentoonstelling is verschenen. Een andere Rafaël, een al even mooie zegende Christus, is het beeldmerk van In het hart van de renaissance. De twee kleine schilderijen hangen naast elkaar, in het gezelschap van nog één ander klein paneel: Maria met kind, uit het atelier van de schilder.
De wand waaraan de drie, slechts zo’n dertig centimeter hoge, schilderijtjes hangen, is meterslang en er hadden nog zeker vier werken bij gepast. Dat de samenstellers zich beperkten tot deze drie is een goede keuze. De muur oogt daardoor rustig en iedereen heeft zo goed zicht op de topstukken, die al vroeg voorbijkomen.
Rafaël (voluit Rafaello Sanzio) is de bekendste naam in de tentoonstelling en is daarmee een publiekstrekker van formaat. Maar de expositie laat er geen twijfel over bestaan dat de Italiaanse renaissance meer talent kende dan Rafaël alleen. De presentatie is tot aan de nok toe gevuld met wonderschone werken van verschillende kunstenaars.
Schitterend bijvoorbeeld is Lorenzo Lotto’s Aanbidding van de herders. Het springt direct in het oog dankzij de opvallende kleuren, zoals het helderblauw van Maria’s mantel. Ook andere schilderijen vallen op door het kleurgebruik. Sommige kunstenaars bleken uitermate bedreven in het uitlichten van details met behulp van kleur.
Lotto was zo’n schilder, en Allesandro Moretto ook. Met geel, blauw, rood en groen vestigt hij de aandacht op de kleding van de vrouwen op zijn schilderij Annunciatie. Iets subtieler ging hij te werk op het doek Venus en Cupido, maar de zachtroze mantel van eerstgenoemde is een prachtig detail.
(Tekst gaat verder onder de foto’s)
Kleuren dragen bij aan het idealiseren van mensen. Opmerkelijk in dat licht is een Maria met kind van de eerder genoemde Lotto. De kleine Jezus is zacht gezegd niet een van de mooiste Christuskinderen die ooit het doek hebben gehaald. Het schilderij zelf is door de fraaie kleuren wel heel aantrekkelijk.
Een ander stuk dat bij een enkeling de wenkbrauwen doet fronsen, is Maria Immaculata met God de Vader van Luca Mombello. De reden is de rijkelijk versierde lijst, met onder meer uitgesneden blote engelen. “Überkitsch”, noemt een bezoeker de omlijsting. Misschien, maar de lijst past wel perfect bij het schilderij en licht de voorstelling ook nog eens extra uit.
Het krachtige schilderij heeft een wand voor zichzelf, zodat het optimaal tot zijn recht komt. De meeste andere kunstwerken kregen eveneens de ruimte: de 45 Italiaanse schilderijen zijn verspreid over zes zalen. Als er iets is, dat de tentoonstelling In het hart van de Renaissance uitstraalt, is het rust. Met het oog op de te verwachten drukte is dat wel zo fijn. De werken zijn van een dusdanige schoonheid dat ze voluit moeten kunnen schitteren. En dat doen ze.
In het hart van de Renaissance, t/m 18 juni in Rijksmuseum Twenthe, Enschede
Waardering: @@@@@@@@@@
