0
0
Recensie
In haar foto- en videowerk onderzoekt de in Iran geboren kunstenares Shirin Neshat (1957) de relatie tussen haar Iraanse en westerse achtergrond, en met name de verschillen tussen de rol van man en vrouw in de maatschappij. Ook poëzie, dat een belangrijke plaats inneemt in de Iraanse cultuur, speelt een grote rol in haar werk. GEM, museum voor actuele kunst wijdt dit najaar een expositie aan haar werk.
Tekst: Liesbeth Visee
Een indrukwekkende binnenkomer is de film Rapture (1999). Dit werk bestaat uit twee tegenover elkaar geplaatste schermen, waardoor de kijker er volledig door omgeven wordt. Het is soms lastig te bepalen naar welk scherm je moet kijken. Op het ene scherm is een groep mannen te zien, op het andere een groep vrouwen. De groepen reageren op elkaar door geluid te maken, te kijken en te bewegen. In alles zijn ze echter tegengesteld: de mannen bevinden zich in een gebouw, de vrouwen in de natuur.
De film lijkt in te spelen op traditionele stereotype verdelingen van het rationele en gecontroleerde mannelijke tegenover het natuurlijke en ongetemde vrouwelijke. De film onderzoekt verschillende perspectieven op genderrollen, maar lijkt ook commentaar te leveren op de stereotyperende westerse blik op islamitische vrouwen. Uiteindelijk rennen de vrouwen over het strand naar het water toe, waar sommigen in een boot stappen en wegvaren – de mannen kijken vanaf de overkant ietwat machteloos toe. Hoewel het werk wellicht niet direct een duidelijk oordeel velt over de verhoudingen tussen man en vrouw, zien we hier wel individuele vrouwen – nu eens niet gereduceerd tot een homogene groep – die die de regels durven te overtreden en zich verzetten tegen onderdrukking.
(Tekst gaat verder onder de foto’s)
Dit soort krachtige vrouwen nemen ook een belangrijke plaats in in de fotoserie Women of Allah (1993-97), waarin Neshat Iraanse vrouwen in traditionele kleding zowel strijdlustig als kwetsbaar portretteert. Ze onderzoekt hiermee de rol van vrouwen in de revolutie en in de maatschappij, maar speelt wederom met de stereotype westerse blik op Iraanse vrouwen. Sommige vrouwen zet ze neer als strijders, met geweren en uitdagende poses. Andere vrouwen gaan bijna geheel schuil achter hun kleding en stellen zich kwetsbaar op. Neshat voegde poëtische teksten in Farsi aan de foto´s toe, teruggrijpend op de belangrijke rol die poëzie speelt in de Iraanse samenleving. Het zijn vrouwen die in haar werk stuk voor stuk, zowel door poses of door teksten, een stem krijgen en daarmee hun plek opeisen.
(Tekst gaat verder onder de foto’s)
Waar haar eerdere fotowerk letterlijk poëtisch is, vertaalt haar interesse in poëzie zich later naar een wat abstractere beeldtaal. Dit komt bijvoorbeeld naar voren in de twee meest recente films in de tentoonstelling, Zarin (2005) en Munis (2008). Die behoren tot een reeks video’s getiteld Women Without Men, gebaseerd op het gelijknamige boek van de – in Iran verboden – schrijfster Shahmush Parsipur.
Neshat herschreef deze verhalen naar haar eigen inzicht. Haar films spelen zich af in Iran in de jaren 50, en verbeelden verschillende vrouwen die aan onderdrukking, in welke zin dan ook, proberen te ontsnappen. Zo toont Munis een jonge activistische vrouw die op bijzondere wijze in een gesprek verwikkeld raakt met een dode betoger, en zien we verschillende demonstraties vanuit het oogpunt van de jonge activisten. De films zijn ietwat surrealistisch en lijken constant te zweven tussen feit en fictie. Hierdoor creëert Neshat haar eigen poëtische beeldtaal, waarin ook deze vrouwen op zoek gaan naar hun vrijheid en recht.
De tentoonstelling Poetry in Motion vormt een indrukwekkend geheel van foto- en videowerk waarin de artistieke ontwikkeling van Neshat goed naar voren komt. Met name de politieke gelaagdheid van het werk maakt diepe indruk. Onderdrukking en het zoeken naar vrijheid is een thema dat sterk naar voren komt in al haar werk, en komt vaak op een poëtische manier tot uitdrukking.
Poetry in Motion vormt een hedendaagse tegenhanger van de meer historische tentoonstelling Glans en Geluk: Kunst uit de Wereld van de Islam, die tot en met 3 maart te zien is in het aangrenzende Gemeentemuseum Den Haag. De veelal historische voorwerpen in die expositie staan in mooi contrast met de hedendaagse blik van Neshat en voegen een historische laag toe aan het werk. Het is daarom zeker de moeite waard om ook een deur verder binnen te lopen.
Shirin Neshat: Poetry in Motion, t/m 17 februari 2019 in GEM, Den Haag
Glans en Geluk: Kunst uit de Wereld van de Islam, t/m 3 maart 2019 in Gemeentemuseum Den Haag
Waardering: @@@@@@@@@@
