0
0
Recensie
Ik zie, ik zie, wat jij niet ziet. Deze titel van een bekend spelletje lijkt op het lijf geschreven van de Antwerpse kunstverzamelaars Florent van Ertborn en Fritz Mayer van den Bergh. Zij keken met andere ogen naar kunst dan hun negentiende-eeuwse tijdgenoten en wisten zo mooie stukken op de kop te tikken, voor vaak leuke prijsjes. In Museum Mayer van den Bergh in Antwerpen is nu een selectie te zien uit hun beider verzamelingen.
Tekst en foto’s: Evert-Jan Pol
De tentoonstelling Madonna ontmoet Dulle Griet kwam tot stand in nauwe samenwerking met het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA), dat wegens verbouwing tijdelijk is gesloten. Dat museum beheert tegenwoordig Florent van Ertborns collectie, die eigendom is van de gemeente Antwerpen. Hoewel hij in Den Haag overleed, liet hij zijn verzameling na aan zijn geboortestad Antwerpen. Daar was hij elf jaar lang burgemeester, in de periode dat België en Nederland samen één land vormden.
De collectie van Fritz Mayer van den Bergh lag aan de basis van het museum dat zijn achternaam draagt en waar deze expositie plaatsvindt. Zijn moeder Henriëtte richtte dat in 1924 op – haar zoon was al in 1901 overleden op slechts 43-jarige leeftijd.
De expositietitel verwijst naar twee indertijd ongewone topstukken: Madonna omringd door serafijnen en cherubijnen en Dulle Griet. Florent van Ertborn (1784–1840) kocht eerstgenoemde in een Parijse kunsthandel. De door Jean Fouquet geschilderde voorstelling van een lijkbleke Maria met één ontblote borst in het gezelschap van vuurrode wezentjes week sterk af van het ideaalbeeld van Jezus’ moeder. De verzamelaar zag er wél wat in, en dat is volkomen begrijpelijk. Dankzij het sterke contrast tussen de zeer witte Maria en de rode cherubijnen is het een prachtig stuk, dat al van ver de aandacht trekt.
Fritz Mayer van den Bergh (1858–1901) sloeg een zeer goede slag toen hij het schilderij Dulle Griet van Pieter Bruegel de Oude verwierf. Op een veiling in Keulen betaalde hij er in 1894 slechts 488 Belgische frank voor. Inmiddels is de bizarre voorstelling van een stoere vrouw in een helse omgeving onbetaalbaar. Hij deed ook nog eens de aankoop van zijn leven, want tot dat moment werd het stuk als verloren beschouwd.
Van Ertborn en Mayer van den Bergh waren hun tijd vér vooruit. Eeuwenlang gold in Vlaanderen Peter Paul Rubens als de grootste Vlaamse meester. Er was nauwelijks interesse voor werk van kunstenaars als Pieter Bruegel de Oude, Quinten Massijs en Rogier van der Weyden. De twee verzamelaars hadden daar wél oog voor. Waardoor ze voor vaak relatief weinig franken hun collecties konden uitbreiden.
Ze kochten voornamelijk schilderijen, maar ook beelden en andere kunstvoorwerpen. In de tentoonstelling hangt bijvoorbeeld één wandtapijt, ooit verworven door Mayer van den Bergh. Het stuk uit omstreeks 1500 is heel toepasselijk in de komende periode. Het toont Maria en Jozef in de stal van de herberg, met hun pasgeboren zoontje. De zeer gedetailleerde voorstelling is een schitterend geborduurd schilderij.
(Tekst gaat verder onder de foto’s)
Veel getoonde topstukken hebben een religieuze lading; in de negentiende eeuw hielden mensen daar nog van. Maar er is ook werk te zien met meer wereldlijke thema’s. Boerengezelschap bij de haard van Pieter Aertsen is daar een leuk voorbeeld van. Het is een gezellig tafereel met vier figuren in wat een herberg lijkt. Op het eerste gezicht is het niets meer dan een vrolijke voorstelling. Wie beter kijkt, ziet enkele verborgen erotische verwijzingen. Zo grijpt de vrouw de dolk van een van de mannen, ter hoogte van een bepaald mannelijk orgaan. Op de vloer liggen mosselen, die het vrouwelijk geslacht symboliseren.
Een dergelijk licht erotisch schilderij geeft een spannend contrast tussen de vrome religieuze stukken. En maakt mede dat deze expositie zeer afwisselend is. Leuk ook is dat bezoekers een snoepje uit een pot mogen pakken om vervolgens al kauwend de smaken op het schilderij van Pieter Aertsen te ontdekken.
De tentoonstelling vindt plaats in het kader van het Bruegeljaar, waarin musea in Vlaanderen en Brussel de 450ste sterfdag van Pieter Bruegel de Oude herdenken. Hoewel de tentoonstelling slechts één Bruegel bevat is er in de rest van het museum meer werk van de meester te zien. En het prachtige gebouw in zijn geheel is een rondgang ook zeer zeker waard.
Dit verhaal is geschreven naar aanleiding van een persreis naar Brussel en Antwerpen, verzorgd door Visit Flanders en NS Internationaal.
Lees ook: Jan Brueghel I was een uitmuntend tekenaar
Lees ook: Het jaar van Bruegel in Vlaanderen
