0
0
Recensie
Zeemeerminnen bestaan niet. Of toch wel? In een vitrine in Museum De Lakenhal ligt er tijdelijk één. En dan moet ze wel echt zijn. Toch? De titel van de kleine expositie waarvan ze onderdeel is, schept meer duidelijkheid: Misleiden – Fakes uit kunst en wetenschap.
Tekst en foto’s: Evert-Jan Pol
Echt of nep? Die vraag staat centraal in de tentoonstelling waarin ruim twintig objecten uit negen Leidse collecties de bezoeker op het verkeerde been zetten. Wat te denken van een als draak vermomde rog, een vervalste reliëftegel of een nagemaakt oog?
De expositie kwam tot stand dankzij een samenwerking tussen negen Leidse instellingen, waaronder De Lakenhal zelf, Rijksmuseum van Oudheden, Rijksmuseum Boerhaave en Museum Volkenkunde. Ze geven hiermee een kijkje in de keuken van onderzoekers en conservatoren. Die houden zich voortdurend bezig met de vraag of een voorwerp echt of vals is.
En dat is niet altijd even eenvoudig, weten onderzoekers van Japanmuseum Het SieboldHuis. Zij onderzochten twee kopieën van portretten van de achttiende-eeuwse Japanse kunstenaar Toshūsai Sharaku. Zijn prenten zijn veelvuldig nagemaakt, waardoor er een grote kans is dat je een reproductie onder ogen krijgt.
Het herkennen van oude prenten als kopieën kan erg lastig zijn. Omdat de reproducties al bijna honderd jaar oud zijn, is het papier immers verouderd, waardoor het zou kunnen lijken alsof de prenten uit de tijd van Sharaku stammen. Om toch te kunnen vaststellen of ze met een origineel of met een kopie te maken hadden, vergeleken de onderzoekers de afbeeldingen lijn voor lijn met een bekend origineel. Uit dat onderzoek kwam bijvoorbeeld naar voren dat de mond van een van de geportretteerden bestaat uit een enkel gedrukte lijn, in tegenstelling tot die in het origineel, die twee lagen bevat.
De expositie biedt veel van dit soort interessante weetjes over vervalsingen en het herkennen ervan. Dit doet ze echter niet op zaal, maar in de online versie. Elk object is voorzien van een qr-code, die leidt naar een website vol boeiende achtergrondinformatie. Hier is ook meer te vinden over de Japanse zeemeermin, die niet zou misstaan in een horrorfilm. Het griezelige uitgedroogde en verschrompelde wezen lijkt in niets op de aandoenlijke zeermeerminnen waar we dankzij onder meer Disney aan gewend zijn.
Al sinds de oudheid zijn zeemeerminnen onderdeel van de Japanse cultuur. Ze stonden bekend als machtige, zeldzame en uitzonderlijke wezens die in staat waren het lot en de elementen te beheersen. Het is dan ook niet zo vreemd dat verschillende mensen op het idee kwamen om zelf dergelijke wezens te creëren, die ze vervolgens aan goedgelovige slachtoffers verkochten, voor ongetwijfeld veel geld.
De fascinerende meermin uit de collectie van het Nationaal Museum van Wereldculturen bestaat uit een metalen geraamte, waarvan de onderste helft is bedekt met vissenhuid en schubben. Het hoofd is is waarschijnlijk een menselijke schedel met de kaak van een hond. Je kijkt nooit meer op dezelfde manier naar Ariël uit De kleine zeemeermin.
Misleiden – Fakes uit kunst en wetenschap, t/m 12 juni in Museum De Lakenhal, Leiden
Waardering: @@@@@@@@@@
