0
0
Recensie
Zomaar een doordeweekse dag in het begin van de vorige eeuw: in een trein zoals er zoveel door het land rijden, bevindt zich in een speciale coupé een medewerker van de Posterijen. Niet minder dan vijftien uur per dag houdt hij zich bezig met het sorteren van brieven. Tot in de jaren 90 was menig trein een rijdend postsorteercentrum, blijkt uit de tentoonstelling Expeditie Posttrein in het Spoorwegmuseum.
Tekst en foto’s: Evert-Jan Pol
Leest u de site graag en heeft u wel een zakcentje over voor een arme schrijver? Klik dan op de knop ‘doneren’.
Het vervoer van brieven ging vroeger te voet, te paard, met de postkoets of de trekschuit. De komst van de trein in de negentiende eeuw bracht daar geleidelijk verandering in. Vervoer per trein was snel en efficiënt. Jarenlang vervoerden speciale posttreinen, vaak ’s nachts, brieven en pakketten. Pas 25 jaar geleden daar een eind aan: op 16 mei 1997 maakte de posttrein in Nederland zijn laatste rit.
In 1844 sloten de Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij (HSM) en de Posterijen een overeenkomst: voor 2.000 gulden per jaar reserveerde het spoorwegbedrijf een zitplaats in een derdeklasse-rijtuig voor een postbeambte. Deze begeleidde de ‘brievenmalen’ (postzakken) en kreeg de functietitel ‘conducteur der brievenmalen’. In 1856 werden zeven rijtuigen eerste klasse omgebouwd tot ‘rookwagens’ derde klasse. Naast zitplaatsen voor achttien reizigers kwam er een bank voor het treinpersoneel en een piepkleine postafdeling voor een postconducteur. Hierin had hij de beschikking over een sorteerkast met kruk, stempels, schrijfgerei en een lakpot voor de verzegeling van postzakken. Later kwamen er speciale posttreinen met daarin alle voorzieningen die een postsorteerder nodig had. Vanaf de de jaren 30 reden die ook vaak ’s nachts.
In de familietentoonstelling zijn vijf posttreinen uit de collectie van het Spoorwegmuseum te zien, zoals de Pec uit 1938. Dit postrijtuig beschikt over een sorteerkast waarmee de postconducteur de brieven sorteerde op postcode. De kast komt me bekend voor uit mijn tijd als postsorteerder bij Postnl. Er lijkt in al die jaren niet veel te zijn veranderd. Al gebeurt het sorteren nu niet meer op wielen.
Bezoekers mogen proberen of ze binnen de gestelde tijd de post kunnen sorteren. Ook kunnen ze een poging wagen om een postzak van een briefpaal te vissen. “U kunt het!”, moedigt een scholier mij tijdens mijn poging aan. Ik krijg respect voor postconducteurs van weleer, want de zakken zijn behoorlijk zwaar. Ook in een ander rijtuig ben ik onder de indruk van de arbeidsomstandigheden. Met mijn 1.87 meter kan ik er bij lange niet niet rechtop staan. Daar zou je maar vijftien uur moeten werken!
Dit treinstel is meer geschikt voor kinderen die tijdens mijn bezoek in groten getale aanwezig zijn. De tentoonstelling dan ook met name voor die doelgroep zeer interessant dankzij de verschillende activiteiten (vinden ze het het juiste pakketje?). Ze kunnen er zelfs nog een leuke prijs mee winnen.
Expeditie Posttrein, t/m 27 november in het Spoorwegmuseum, Utrecht
Waardering: @@@@@@@@@@
