0
0
Recensie
Artemisia Gentileschi is de beroemdste kunstenares van de zeventiende eeuw. Maar weinig vrouwen vergaarden zoveel roem, tijdens én na hun leven, dat wij aan haar voornaam voldoende hebben: Artemisia. Zelfs maar weinig mannen wisten dat te presteren. De Britse krant The Telegraph noemde haar de Beyoncé van de kunstgeschiedenis. Rijksmuseum Twenthe eert haar met een prachtige tentoonstelling.
Tekst en foto’s: Evert-Jan Pol
De Romeinen dachten dat iemands naam iets zei over diens lot (nomen est omen). In het geval van Artemisia Gentileschi (1593-1654) lijkt het er inderdaad op dat haar naam een voorteken was. In het Italiaans betekent Artemisia namelijk “kunst ben ik” (arte mi sia). Toch was het niet heel vanzelfsprekend dat ze zou uitgroeien tot een succesvol kunstenaar. Ze was immers een vrouw. Gelukkig voor haar was ze een dochter van schilder Orazio Gentileschi, een vriend van Caravaggio. Orazio leerde zijn dochter schilderen. Dit was niet gebruikelijk, want leertraject bij een meesterschilder was normaal alleen voor jongens weggelegd.
Vrouwen hadden het niet altijd even gemakkelijk in een door mannen gedomineerde wereld; dat ondervond Artemisia aan den lijve. Zo kreeg zo constant te maken met vooroordelen van mannen, zelfs op haar 56ste nog, toen ze toch al naam had gemaakt. Nadat een opdrachtgever had geprobeerd over een lagere prijs te onderhandelen schreef ze hem het volgende: “Ik ben ontstemd dat ik nu voor een tweede keer als een nieuweling word behandeld”.
(Tekst gaat verder onder de foto’s)
Tevens kreeg ze te maken met seksueel geweld. Op zeventienjarige leeftijd werd ze verkracht door Agostino Tassi, een vriend van haar vader die haar perspectief leerde tekenen. De verkrachting door een man uit het wereldje van haar vader en de zeventiende-eeuwse schaamtecultuur rond zedenmisdrijven versterkten waarschijnlijk haar besluit om haar carrière elders voort te zetten. Artemisia vertrok naar Florence, waar ze een eigen netwerk opbouwde.
“Ik laat u zien wat een vrouw kan doen”, schreef Artemisia ooit aan een invloedrijke Siciliaanse opdrachtgever. En dat liet ze zeer overtuigend zien. Ze bleek een slimme zakenvrouw. Omdat ze had geleerd in verschillende stijlen te werken, kon ze die steeds aanpassen aan de lokale smaak, of de smaak van haar opdrachtgevers. Van helder belichte voorstellingen, die populair waren in Bologna, tot donkere ruimtes met schaars belichte figuren, zoals die in Napels in de mode waren. Stijlverschillen maken haar oeuvre veelzijdig en dus aantrekkelijk voor een brede doelgroep.
(Tekst gaat verder onder de foto’s)
Dat ze op schilderijen veelvuldig haar eigen gezicht leende aan historische of mythologische figuren was waarschijnlijk ook geen slechte zet. Hierdoor genoot haar voorkomen een enorme bekendheid. Wie Artemisia’s schilderijen ziet in de tentoonstelling kan het niet ontgaan dat veel van de afgebeelde vrouwen zussen van elkaar kunnen zijn. Als een volleerd actrice neemt ze uiteenlopende gedaantes aan op het toneel. Ze is vertederend als Maria die haar zoontje Jezus liefdevol de borst geeft. En meedogenloos als Jaël en Judith, die twee mannelijke vijanden op gruwelijke wijze vermoorden. Je zou kunnen zeggen dat ze in die hoedanigheid geschilderde wraak nam op mannen die haar niet serieus namen.
Artemisia had een geheel eigen stijl, wat goed te zien is in de tentoonstelling, omdat daar ook werk hangt van mannelijke tijdgenoten. Als vrouw beeldde ze bijvoorbeeld vrouwen vaak heel anders af dan haar mannelijke collega’s deden. Haar portret van Maria Magdalena toont een volledig geklede slapende vrouw, terwijl dezelfde dame op een schilderij van Giovanni Baglione (1566-1643) een van haar borsten ontbloot. Waar Baglione Maria Magdalena seksualiseerde ging het Artemisia echt om de persoon.
In de heerlijke tentoonstelling zijn ongeveer twintig schilderijen van Artemisia te zien, die aantonen dat ze een bijzonder getalenteerd kunstenaar was. De monumentale doeken en intieme portretten zijn stuk voor stuk een lust voor het oog. Wie ze aanschouwt, kan begrijpen waarom ze al tijdens haar leven enorm beroemd was, beroemder nog dan haar vader. “Ik heb alle belangrijke heersers van Europa gediend”, schreef ze zelfverzekerd. “En mijn werk levert het bewijs van mijn roem.” En zo is het.
Artemisia. Vrouw & Macht, t/m 27 maart 2022 in Rijksmuseum Twenthe, Enschede
Waardering: @@@@@@@@@@
