0
0
Recensie
“Mag ik u tekenen”?, vraagt een kunstenaar tijdens de opening van de tentoonstelling Leonardo da Vinci in Teylers Museum. Uw recensent heeft daar wel flaporen naar en nestelt zich op een stoel tegenover de portrettist.
Tekst: Evert-Jan Pol
De tekenaar neemt zijn potloden ter hand en maakt een veelkleurig en treffend portret, waarbij hij enige karikaturen toch niet uit de weg gaat. De bril wordt nog opvallender dan hij al is en de oren kunnen bijna als vleugels dienen.
De onverwachte poseersessie blijkt een perfecte opmaat voor de tentoonstelling met werk van Leonardo da Vinci (1452-1519). Die bevat vooral getekende portretten en dan vaak net even anders dan je van deze kunstenaar gewend bent. De meesten kennen hem van de Mona Lisa, een mooie vrouw met een mysterieuze glimlach. De gezichten die in Teylers voorbijkomen zijn van een andere orde.
Niet zelden zijn ze vrij lelijk. Dat geldt bijvoorbeeld voor de visi mostruosi, ofwel monsterlijke gezichten, zoals Da Vinci ze zelf noemde. Dit zijn portretten van mensen die niet direct aan het schoonheidsideaal voldoen.
De Britse koningin Elizabeth leende enkele fraaie voorbeelden uit aan het Haarlemse museum. Te zien zijn onder anderen een oudere man met een enorme kin en een kale man met een opvallende neus. Afgaand op de Engelse titel is zijn reukorgaan gebroken.
Getekend door de Italiaanse meester zijn deze ‘lelijkerds’ ronduit prachtig. De expressieve koppen fascineren, en dat deden ze al in Da Vinci’s eigen tijd. Omstreeks 1510 kwam een groep tekeningen met ‘bizarre’ hoofden in Antwerpen terecht. Tijdgenoot Quinten Massijs kende ze en gebruikte ze in zijn eigen werk. In Milaan, waar Da Vinci het grootste deel van deze portretten tekende, volgde een groep kunstenaars hem in allerlei opzichten na.
Studie van het hoofd van een jonge krijger in profiel naar links, ca. 1504-05, Szépmüvészeti Múzeum, Boedapest.
De populariteit van deze tekeningen is begrijpelijk, want leedvermaak is van alle tijden. En kijkers kunnen zichzelf wellicht ook beter herkennen in deze gewone mensen dan in portretten van schoonheden. De meeste personen hebben immers geen perfect uiterlijk.
Waarom hij deze uitzonderlijke tekeningen maakte, is nog steeds een raadsel, maar wellicht tekende hij ze als studies. Da Vinci was namelijk de eerste kunstenaar die zich serieus bezighield met de weergave van expressie en emotie. En met ‘bizarre’ hoofden kon hij zich natuurlijk uitstekend uitleven. Zoals hij ook deed in de portretten van getergde krijgers. Op die tekeningen is de strijd bijna voelbaar.
Het is mooi dat Teylers Museum aan de vooravond van Da Vinci’s vijfhonderdste sterfdag een bij het grote publiek onbekendere kant toont van de kunstenaar. Er zijn slechts enkele schilderijen te zien en er is weinig ruimte voor schoonheden als de Mona Lisa. En dat is heel verfrissend.
Leonardo da Vinci, t/m 6 januari 2019 in Teylers Museum, Haarlem (let op: voor deze tentoonstelling rekent het museum een toeslag van € 8, ook voor Museumkaarthouders en tickets zijn uitsluitend online verkrijgbaar)
Waardering: @@@@@@@@@@
