0
0
Recensie
Twaalf schilderijen waren er bekend van de zeventiende-eeuwse kunstenaar Hercules Segers op het moment dat het Rijksmuseum besloot hem een overzichtstentoonstelling te geven. Inmiddels staat de teller op achttien, een vermeerdering van vijftig procent dus. “Revolutionair”, vindt directeur Taco Dibbits. En daarmee overdrijft hij niet.
Door: Evert-Jan Pol
Onderzoek tijdens de voorbereidingen voor de expositie bracht een team van specialisten van het Rijksmuseum op het spoor van vier schilderijen en twee olieverfschetsen. Ook ontdekten ze twee ‘nieuwe’ prenten.
Drie geschilderde werken, Weg in het bos, Panoramalandschap met een stad aan een rivier en Panoramalandschap met twee torens, bevonden zich in privébezit en waren niet eerder te zien. Berglandschap uit Hovingham Hall in Engeland, werd bijna vijftig jaar geleden voor het laatst getoond. Twee andere schilderijen uit een privécollectie, Rivierlandschap met figuren en Rivierlandschap met een molen, golden lange tijd als twijfelachtig, maar zijn nu definitief echte Segers.
Dankzij de toeschrijvingen kan het museum het compleetste overzicht ooit presenteren van Segers’ werk. Het toont behalve alle nu bekende schilderijen ook nog eens 110 afdrukken van 54 prenten. De man die voor het grote publiek lange tijd verborgen bleef, treedt groots naar buiten. En volkomen terecht, want Hercules Segers (1589/90-1633/40) was een meesterlijke en inventieve kunstenaar, zoals deze zeer fijne expositie goed laat zien.
De in sfeervolle duisternis gehulde tentoonstelling (werk op papier is immers gevoelig voor licht) begint met een dynamische video die kort ingaat op Segers’ werkwijze. De introductiefilm heeft een verrassende verteller. Want wie had verwacht dat de Amerikaanse acteur John Malkovich fan was van Segers? Dat was hij eigenlijk ook niet, maar wel heeft hij veel waardering voor Rembrandt, die zelf Segers bewonderde. En dus vroeg het Rijksmuseum of de filmster zijn mooie donkere stem wilde uitlenen.
(Tekst gaat verder onder de foto’s)
Malkovich vertelt onder meer hoe Segers zijn eigen fantasie de vrije loop liet tijdens het schilderen. Soms combineerde hij voorstellingen ‘naar het leven’ met daarin fantasievoorstellingen. Zo schilderde hij het uitzicht uit zijn huis op de Lindengracht in Amsterdam en plaatste dit in een bergvallei. Hoogstwaarschijnlijk heeft Segers echter nimmer bergen in het echt gezien. “Voor zover we weten kwam hij nooit verder dan Brussel”, aldus de verteller.
Rembrandt – ik noemde hem eerder al even – bezat acht schilderijen van Segers, vermoedelijk uit een nalatenschap. Wellicht maken ze deel uit van de tentoonstelling, maar zeker is dat niet. De beschrijvingen in de boedelinventaris van Rembrandt waren namelijk nogal vaag: een lantschappie; een bossie; nog een lantschappie. Het Rijksmuseum toont verschillende lantschappies, dus die komen allemaal in aanmerking, maar het blijft gissen.
Dat er tot nu toe slechts achttien schilderijen bekend zijn, mag opmerkelijk heten, want uit onderzoek blijkt dat Segers een productief schilder was. In de expositie spelen etsen daarom de hoofdrol, want daar is geen gebrek aan. Uit één etsplaat maakte de kunstenaar meerdere afdrukken, die stuk voor uniek waren. Hij veranderde een detail of bewerkte de plaat met verf. Van de prent Dal omringd door bergen zijn in de tentoonstelling niet minder dan 14 afdrukken te zien, van de in totaal 22. Elk is zeer verschillend van karakter en sfeer.
Doordat hij er lustig op los experimenteerde, wijkt menig ets af van het beeld dat bij velen van een ets bestaat. Waarom in zwart-wit als het ook in kleur kan?, moet Segers gedacht hebben. En dus maakte hij afdrukken in rood, roze en blauw, om maar enkele kleuren te noemen. Een afdruk van Bergvallei met omheinde velden, uit de collectie van het Kupferstichkabinett in Dresden lijkt zelfs in niets op een ets. De voorstelling met prachtige kleuren doet meer aan een schilderij denken.
Samuel van Hoogstraten beschreef Segers’ prenten niet voor niets als gedrukte schilderijen. Gedrukt op bijzondere materialen ook nog. Als eerste kunstenaar in Europa gebruikte Segers papier uit het Verre Oosten, twintig jaar voordat Rembrandt dat deed. Ook drukte hij prenten af op linnen en katoen. In zijn boek Inleyding tot de hooge schoole der schilderkunst: anders de zichtbaere werelt schreef Van Hoogstraten dat Segers’ echtgenote klaagde “dat al wat’er van lywaet geweest was, verschildert of verprint was”.
(Tekst gaat verder onder de foto’s)
Wie hiervan op de hoogte is, kijkt misschien met andere ogen naar een ets als Rotsachtig landschap met een weg langs een kloof uit het Rijksmuseum. Was dit ooit een laken, of misschien toch een deel van een hemd? Het is goed voor te stellen dat zijn vrouw er hoorndol van werd dat Segers al het lywaet (linnen) uit de kabinetten trok en er kunst van maakte. Al moeten we het hem maar vergeven, want de kunst is wel prachtig.
Hercules Segers, t/m 8 januari 2017 in het Rijksmuseum, Amsterdam
Waardering: @@@@@@@@@@
Zie ook: Kunstenaars in de ban van Hercules Segers
