0
0
Recensie
Onder de ongeveer 6 miljoen Joden die in de Tweede Wereldoorlog vermoord werden, bevonden zich ook vele kunstenaars. Het echtpaar Else Berg en Mommie Schwarz is daar een bekend voorbeeld van. Museum Sjoel Elburg eert hen met een intieme tentoonstelling.
Tekst en foto’s: Evert-Jan Pol
Een passender locatie voor dit eerbetoon is haast niet denkbaar. Het museum is gehuisvest in een voormalige synagoge in Elburg. Het vertelt het verhaal van de joodse gemeente die ooit floreerde in deze verder voornamelijk christelijke Hanzestad.
Samuel (Mommie) Schwarz (1876-1942) groeide zo’n 55 kilometer verderop op in Zutphen. In 1897 vertrok hij met oudere broer Julius naar New York, waar hij zijn eerste tekenlessen kreeg. In 1902 keerde hij kortstondig terug naar Europa voor een opleiding aan de Academie van Antwerpen. Die brak hij echter al na een half jaar af, waarna hij hij zich andermaal vestigde in New York.
Rond 1908 keerde Schwarz definitief terug naar Europa. Hij reisde af naar Berlijn omdat hij belangstelling had voor het Duitse expressionisme. Daar woonde zijn verre nicht Else Berg (1877-1942), met wie hij in 1920 trouwde. Het huwelijk tussen beiden was meer een zakelijke transactie: Berg kon daardoor in 1924 de Nederlandse nationaliteit krijgen.
De in Ratibor (toen Duitsland, maar inmiddels Polen) geboren Berg volgde in de Duitse hoofdstad een opleiding tot kunstenaar. Via Parijs reisde ze samen met Schwarz naar Amsterdam, waar ze zich samen vestigden – wel ieder in een eigen woning. Vanaf 1927 hadden ze beiden een eigen etage op één adres: Sarphatipark 42 in Amsterdam.
Berg en Schwarz werden gerekend tot de ultra-modernen; beiden lieten zich inspireren door allerlei nieuwe stromingen in de kunst. De tentoonstelling laat dat goed zien: de schilderijen zijn niet allemaal in één hokje te stoppen.
Sommige neigen naar het kubisme, andere ogen weer expressionistisch. Dorpstraat in de zon van Mommie Schwarz is een goed voorbeeld uit de laatste categorie. Het doek is een explosie van felle afwijkende kleuren. Hetzelfde geldt voor De zaaier, een expressionistische versie van Vincent van Goghs gelijknamige schilderij, dat weer een variatie was op het werk van Jean-François Millet. Circus België van Else Berg is dan weer een schilderij met een naïef karakter, maar gelijktijdig ook heel expressief.
De bezetting van Nederland door de nazi’s maakte het leven van Berg en Schwarz enorm moeilijk, maar ze bleven standvastig. Zo weigerden ze de jodenster te dragen. En ze bleven schilderen, ook al gingen ze daarvoor op het laatst niet meer naar buiten uit angst voor deportatie. In de tentoonstelling zijn twee wintergezichten op Sarphatipark te zien; één van Berg en één van Schwarz maakten er allebei één in hun atelier. De doeken behoren tot de laatste die ze maakten. De kunstenaars werden op 12 november 1942 opgepakt en zeven dagen later vermoord in Auschwitz.
Het is een goede keuze van de samenstellers om die twee late werken op te nemen in de expositie. Je zou ze kunnen zien als symbool voor de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog. Het is mede te danken aan huisvriendin Doortje de Parée dat ze hier hangen. Kort na de arrestatie van Berg en Schwarz bracht ze zes schilderijen uit de atelierwoning in veiligheid. Samen met haar dochter ontfermde ze zich vele jaren over de werken. In 1976 schonk dochter Wilma Schuhmacher ze aan het Joods Historisch Museum. Onder de schilderijen bevond zich ook Bergs Stilleven met theeservies en fruit, eveneens te zien in de voormalige synagoge in Elburg.
De mooie en intieme ode is de helft van de dubbeltentoonstelling Vermoorde kunst die het museum samen met het Noord-Veluws Museum presenteert. Laatstgenoemde toont werken van andere in de oorlog omgebrachte joodse kunstenaars. In het jaar dat Nederland stilstaat bij 75 jaar vrijheid willen de musea samen laten zien dat de nazi’s niet alleen de kunstenaars, maar ook de kunst vermoordden.
Vermoorde kunst, t/m 28 november in Museum Sjoel Elburg
Deze expositie is onderdeel van de gelijknamige dubbeltentoonstelling in Museum Sjoel Elburg en het Noord-Veluws Museum.
Waardering: @@@@@@@@@@
Lees ook: Vermoorde joodse kunst
