0
0
Recensie
“Bewaar dit goed, dit is mijn hele leven.” Dit zei Charlotte Salomon toen ze dokter Moridis in Villefranche-sur-mer een grote koffer overhandigde. Die was gevuld met honderden autobiografische kunstwerken. Een flink deel daarvan is nog enkele maanden te zien in het Joods Historisch Museum.
Tekst en foto’s: Evert-Jan Pol
De joodse kunstacademiestudente vluchtte in 1939 naar Zuid-Frankrijk. Ze trok zich terug in haar kleine pensionkamer en illustreerde daar haar korte leven. Toen ze het in 1942 afrondde, bestond het omvangrijke werk uit niet minder dan 781 gouaches. De titel die ze eraan meegaf was Leven? of Theater?
Charlotte Salomon (1917-1943) zag het werk dan ook als een theaterstuk. Zelf noemde ze het een Singspiel (zangspel). Behalve gouaches maakte ze ook transparante overlegvellen met teksten en muzikale aanwijzingen en een theatrale indeling in akten en scènes.
Ook introduceerde ze alle hoofdrolspelers, net zoals Shakespeare dat deed aan het begin van elk toneelstuk. Alle personages kregen een andere naam; Charlotte zelf heet Charlotte Kann. Met haar alias verwees ze naar haar eigen kunnen, waarover ze onzeker was.
Dat daar geen reden voor was bewijzen de vele prachtige gouaches met begeleidende beeldende teksten, die samen haar levensverhaal vertellen. Een verhaal vol tragiek. Zowel haar moeder als grootmoeder pleegde zelfmoord en zelf kreeg ze, net als alle andere joodse burgers te maken met onderdrukking door de nazi’s. Zo was ze in 1938 opeens niet meer welkom op de kunstacademie waar ze een jaar eerder haar intrede deed. In 1943, niet lang nadat ze de koffer met gouaches in bewaring had gegeven, werd ze vermoord in het concentratiekamp in Auschwitz.
(Tekst gaat verder onder de foto’s)
Vier jaar na haar vroegtijdige dood dook Leven? of Theater? weer op. Haar vader Albert en stiefmoeder Paula vonden het levenswerk in Zuid-Frankrijk en lieten het publiceren. De Nederlandse regisseur Frans Weisz verfilmde het in 1981 onder de titel Charlotte. Inmiddels is het omvangrijke kunstwerk in bezit van het Joods Historisch Museum; Albert en Paula Salomon schonken het in 1971.
Dat museum wijdde in 2017 ook al een tentoonstelling aan Salomons levenswerk, toen naar aanleiding van haar honderdste geboortejaar. De huidige expositie is echter geen reprise, om in theatertermen te blijven, maar werpt nieuw licht op het kunstwerk.
De rijkelijk geïllustreerde tentoonstelling laat zien dat Salomon zich liet inspireren door film, een nog relatief nieuw medium in haar tijd. Vroege films hadden nog geen geluid, waardoor de bioscoopganger niet hoorde wat de personages zeiden. Tussen de scènes gemonteerde geschreven teksten gaven de kijker wat meer duidelijkheid. De op Salomons gouaches bevestigde transparante vellen met verklarende teksten hebben exact dezelfde functie als de tussentitels in ‘stomme’ films.
Omdat de acteurs in zwijgende films zichzelf niet hoorbaar konden maken, lieten ze de gevoelens van hun personages zien met overdreven gebaren. Salomon benadrukte de emoties van haar hoofdpersonen via dezelfde techniek. Om diezelfde reden maakte ze ook gebruik van close-ups van gezichten, net zoals dat in films ook gebeurde en nog steeds gebeurt.
In de tentoonstellingsruimte, die met een beetje fantasie doet denken aan een bioscoop uit de jaren 20 en 30, gaan de gouaches gepaard met fragmenten uit oude films. Zodat de bezoeker met eigen ogen kan zien dat Salomons leven niet alleen theater was, maar ook een film.
Charlotte Salomon in close-up, t/m 22 november in het Joods Historisch Museum, Amsterdam
Waardering: @@@@@@@@@@
