0
0
Een van de topstukken in de tentoonstelling Robots love Music! die donderdag 20 september opent in Museum Speelklok is Androïde Klarinettist. Deze mechanische muzikant uit 1838 zal zich echter noodgedwongen gedeisd houden; hij is namelijk voorlopig uitgespeeld. Door zijn bijzondere geschiedenis mag hij echter toch niet ontbreken.
Tekst en foto’s: Evert-Jan Pol
De androïde is een creatie van muziekinstrumentenmaker Cornelis Jacobus van Oeckelen (1798-1865). Vier jaar lang werkte hij er in het diepste geheim aan en investeerde er al zijn geld in. Het resultaat was er dan ook naar: met zijn 183 centimeter was de klarinettist een opvallende verschijning in de negentiende eeuw.
Van Oeckelen reisde met zijn uitvinding langs theaters en oogstte telkens veel succes. Daags na een van de optredens schreef de Bredasche Courant daar een lyrisch artikel over. En concludeerde daarin: “Kortom, zijn bewegingen van hoofd en lichaam, van ogen en lippen waren zo natuurlijk en charmant, dat men volledig vergat dat daar een onbezield werktuig stond.”
Van 18 tot 23 juni 1838 was de muzikale robot te zien en te horen in de toenmalige Schouwburg op het Vredenburg in Utrecht. “Het publiek mocht de kleding opzij schuiven om zich ervan te overtuigen dat er geen echt mens onder zat”, vertelt Marian van Dijk, directeur van Museum Speelklok daarover. “Als we de kranten van die tijd mogen geloven, speelde hij werk van Beethoven en Von Weber.”
Ondanks alle succes verdiende Van Oeckelen niet genoeg om zijn eerder gemaakte schulden af te lossen. Hij ging daarom eerst naar Nederlands-Indië en later naar de Verenigde Staten om daar zijn geluk te beproeven. De Androïde Klarinettist ging steeds mee.
Zo kon het gebeuren dat de mechanische man uiteindelijk – na Van Oeckelens dood – belandde bij P.T. Barnum, hoofdpersoon in de musicalfilm The Greatest Showman die eerder dit jaar in de bioscopen draaide. Barnum kocht de robot voor Barnum’s American Museum in New York. Het is onduidelijk of de klarinettist daar stond toen een een grote brand dat museum op 13 juli 1865 volledig verwoestte. Wellicht wel; dat zou verklaren waarom hij inmiddels geen kleren meer draagt.
Die kleren had al niet meer toen hij in het bezit kwam van de rijke zakenman en verzamelaar Frederick Stearns. Die kocht hem voor zijn collectie muziekinstrumenten. In 1899 werd de Stearns-collectie ondergebracht bij het Michigan University Museum in Ann Arbor. Bijna een eeuw later, in 1996, verkocht dat museum de androïde aan illusionist John Gaughan.
Toen de Androïde Klarinettist bij zijn huidige eigenaar terechtkwam, beschikte hij niet meer over de originele klarinet. Waar die is gebleven is onbekend. Op basis van een originele tekening uit 1838 maakte Gaughan een replica. Spelen kan de muzikant echter niet meer, omdat het mechanisme niet meer werkt.
Museum Speelklok, die de robot tijdelijk in bruikleen heeft, is bereid Van Oeckelens creatie volledig te restaureren. “We staan te popelen om hem te onderzoeken”, aldus Van Dijk. Maar het museum moet daarover nog wel in overleg met Gaughan. “Want we zullen hem helemaal uit elkaar moeten halen.”
Robots love Music!, 21 september 2018 t/m 3 maart 2019 in Museum Speelklok, Utrecht
