Recensie

Dansende lijnen, ronddraaiende kleurvlakken en een duizelingwekkend labyrint; bezoekers van de tentoonstelling Eye Attack: Op Art en Kinetische Kunst in Stedelijk Museum Schiedam komen bijna ogen te kort. De tentoonstelling, die eerder te zien was in het Louisiana Museum of Modern Art in Denemarken, brengt voor het eerst in vijftig jaar een overzicht van deze dynamische kunststroming naar Nederland.

Tekst en foto’s: Liesbeth​ Visee

Op art – optical art – is bij het grote publiek met name bekend geworden door namen als Bridget Riley en Victor Vasarely. In tegenstelling tot kinetische kunst bewegen deze optisch misleidende kunstwerken, die spelen met lijnen, kleuren en patronen, niet echt; het is enkel de illusie van beweging die deze schilderijen laat dansen voor je ogen. De duizelingwekkende kunstwerken maken deze tentoonstelling dan ook tot een feest voor het oog, en nodigen uit tot nader kijken en bestuderen.

Eye Attack presenteert op toegankelijke wijze de oorsprong van deze kunststroming bij binnenkomst. Een tijdlijn plaatst op art en kinetische kunst in een socioculturele en historische context , die zowel ruimte biedt aan wereldpolitiek als popcultuur. De tentoonstelling maakt bijvoorbeeld duidelijk dat de popcultuur de beeldtaal van op art in de jaren 60 in rap tempo overnam. Denk bijvoorbeeld aan sciencefictionfilms als Star Trek, covers voor modebladen als Vogue en de lp-hoes van David Bowie’s Space Oddity (in 1969 uitgegeven onder de titel David Bowie).

De expositie plaatst de nieuwe kunstvorm op art ook in het kader van historische internationale ontwikkelingen, die er mede toe leidden dat er een nieuwe manier van kijken naar de wereld ontstond. Zo zagen deze jaren het begin van de ruimtevaart en werd er voor het eerst onderzoek gedaan naar DNA.

Met deze historische context in het achterhoofd heeft de bezoeker alle ruimte om in de aangrenzende zalen op eigen houtje te kijken, te verwonderen en te ontdekken, zonder gestoord te worden door de aanwezigheid van lange tekstborden. In de prettig ruime zalen komen deze visueel stimulerende werken goed tot hun recht, en ligt de focus met name op het kijken naar en beleven van op art. Naast de vele optische illusies die deze tentoonstelling rijk is biedt Eye Attack ook ruimte aan kinetische kunst. Hoewel de scheidslijn tussen kinetische kunst en op art niet altijd even duidelijk aanwezig is – veel kunstwerken vormen een combinatie van de twee – staat met name in de laatste ruimte van de tentoonstelling de bewegende kunst centraal.

Hoogtepunt van de tentoonstelling is waarschijnlijk wel het levensgrote labyrint door François Morellet (1963), waar je je in een duizelingwekkende ruimte van blauw-rode blokken begeeft. Naar verluidt ontwierp Morellet het patroon van dit labyrint aan de hand van een telefoonboek; elk even getal staat voor een gemarkeerd vierkant, elk oneven getal blijft een leeg vierkant. Daarna schilderde hij de gemarkeerde vierkanten blauw, en de overgebleven stukken rood.

Het resultaat is een overweldigende ruimte waarin de muren tegelijkertijd op je af lijken te komen en weg lijken te draaien. Het bordje met de tekst ‘waarschuwing: deze ruimte kan duizeligheid veroorzaken’ is hier dan ook zeker op zijn plaats. Ondanks dat de ervaring van het labyrint bijna pijn doet aan de ogen laat dit werk je als geen ander op art ervaren, en waan je je daadwerkelijk in een andere wereld.

Wat met name opvalt aan de samenstelling van de tentoonstelling is een grote culturele diversiteit; de kunstenaars komen voor de verandering eens niet allemaal uit het Westen, maar bijvoorbeeld ook uit Oost-Europa en Zuid-Amerika. In plaats van een eenzijdig beeld te geven van deze kunststroming benadrukt Eye Attack het internationale karakter van op art, waarin een grote verscheidenheid aan materialen en technieken te vinden is. De tentoonstelling geeft daardoor een verfrissende kijk op de kunstgeschiedenis, maar laat ook vooral de ruimte aan de kunstwerken om voor zichzelf te spreken.

Eye Attack: Op Art en Kinetische Kunst, t/m 18 juni 2017 in Stedelijk Museum Schiedam

Waardering: @@@@@@@@@@

Meer van Liesbeth Visee